Ələkbər SALAHZADƏ. Bir də gördün... - ŞEİRLƏR
31-08-2024, 15:11.
1 sentyabr Azərbaycan Respublikasının Əməkdar İncəsənət Xadimi, ustad şair Ələkbər Salahzadənin anım günüdür.
1960-cı illərdən fəal ədəbi fəaliyyətə başlayan Məmmədsalahlı Ələkbər Baba oğlu – 1941-ci il martın 15-də Qonaqkənd (indiki Quba) rayonunun Cimi kəndində anadan olub. Orta məktəbi Qonaqkənddə başa vurduqdan sonra ADU-nun filologiya fakültəsində təhsil alıb (1958-1963). Ədəbi fəaliyyətə orta məktəbdə oxuduğu illərdən başlayıb. "Azərbaycan" jurnalının ədəbi işçisi, "Tərcürmə saatı" radio jurnalının redaktoru işləyib (1965-1967). Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında dil, ədəbiyyat, incəsənət redaksiyasında elmi redaktor (1966), "Gənclik" nəşriyyatında tərcüməçi, sonra poeziya üzrə redaktor (1968-1976), Azərbaycan Yazıçılar İttifaqında bədii ədəbiyyatın təbliği bürosunun direktor müavini (1976-1989) vəzifələrində çalışıb. Sonra "Ulduz" jurnalında poeziya şöbəsinin müdiri (1989-1992), redaktor vəzifəsində (1992-2004), daha sonralar “Qobustan” jurnalının baş redaktoru vəzifəsində (2004-2013) çalışıb.
“Beş yarpaq” (1968), “Od hevkəli” (1970), “Gözlər baxır dünyaya” (1979), “Xatirə çiçəyi” (1982), “Yerimiz bir, göyümüz bir” (1986), “Od odası” (1989), “Yanıltmaclı əlifba” (1996), “Xocalı xəcilləri” (2006), “Vaxt vadisi” (2007), “M. Müşfiqin monoloqu” (2008), “Qobustan” (2010) və s. kitabların müəllifidir. Əsərləri bir çox xarici dillərə tərcümə olunub.
Ələkbər Salahzadə bədii tərcümə ilə də ardıcıl məşğul olub. 100-dən çox essesi, məqaləsi çap olunub. Radio-pyeslərin, 20-dən çox uşaq nağıllarının müəllifidir.
"Kölgədən qorxan" (1983, Şəki Dövlət Dram Teatrı), "Yayın qış gecələri" (1985, Sumqayıt Dövlət Dram Teatrı), "Nağaraçı naxırçı" (1987, Ağdam Dövlət Dram Teatrı) pyesləri tamaşaya qoyulub.
Ələkbər Salahzadə 2013-cü ilin sentyabrın 1-də Bakıda vəfat edib.
Civilazerbaijan.com Ələkbər Salahzadənin yaradıcılığından seçmə şeirləri təqdim edir:
BİR DƏ GÖRDÜN...
Bir də gördün beşikdi adam,
bir də gördün bəbədi.
Bir də gördün uşaqdı adam,
bir də gördün babadı.
Bir də gördün oğuldu adam,
bir də gördün atadı.
Bir də gördün yox oldu adam,
bir də gördün fotodu.
Bir də gördün oddu adam,
bir də gördün ot oldu
Bir də gördün adamdı adam,
bir də gördün ad oldu.
MƏNSİZ GECƏ
Ulduzları mürgü döyən
sakit, heysiz bir gecədi.
Ay hardasa itib-batib,
yoxsa göysüz bir gecədi.
Öz-özünə axır keçir,
qədim, nəfis bir gecədi.
Bir az xəfə, bir az qəfəs
təngnəfəs bir gecədi.
Nə yaxşı ki, sonsuz deyil,
uzun, ensiz bir gecədi.
Bir az həzin, bir az qərib,
sanki mənsiz bir gecədi...
2000
GƏLƏCƏK
Nə bilirsən, dar günündə
o gələcək, bu gələcək?
Ağladıqca gözlərindən
göz yaşı yox, su gələcək.
Yalayacaq su üzünü.
o üzünü, bu üzünü.
Ağla, ağla yu üzünü,
ömrün boyu yu, gələcək
Bircə-bircə sal yadına
bir günahın düş oduna
Alışdıqca fəryadına
"qa" deməmiş qu gələcək.
Dolan çölü-biyabanı
axtar onu, ara bunu.
Gözlə, sınıq arabanı
aparmağa "TU" gələcək.
13 FEVRAL
13 ildən çox olar,
13 fevral - gözlərimdə qaradı,
həm də nədənsə qarlı;
çiynində bir nənə keçir,
çarşablardan qaradır qar,
mən qıraqda bir uşaq,
qırıq bir sözə bəndəm
13 fevral...
13 ildən çox olar -
kəndimizdən bir qarının keçdiyi.
Nənəm də yox,
elə belə qarıydı.
çarşablardan qar qaraydı,
ağır-ağır yağırdı qar...
13 ildən çox olar,
13 fevral çiynində
o nənəni aparar,
aparar, aparar
amma dəfn edə bilməz,
bir il sonra yenə
başqa 13 fevral alar çiyninə:
çarşablardan qaradır qar,
ağır-ağır yağırdı qar...
mən qıraqda bir uşaq,
qırıq bir sözə bəndəm.
1967
YAĞIŞ LÖVHƏSİ
Buludlar qalanıb uzaqda çin-çin,
elə bil səmada yun əlçimlənib.
Bəlkə də bu yunu daramaq üçün
min qarı yığılıb, min əl çimlənib.
...Odlu bir qəzəblə parıldadı göy;
ögey bir ananın çöhrəsi kimi.
Hardansa yarıldı, guruldadı göy
yetmiş min nənənin cəhrəsi kimi.
Gəldi gümüş telli, ipək bir yağış;
sanki səmalarda ip əyirdilər.
...Yağışa alqış!
Köynəksiz qalmış
yamaclar yamyaşıl don geyirdilər.
1963
VADİ ADAM
Bir adamdı,
adi, adi, adi adam
dilinə batmaz birdən,
lap olsun adı - Adəm!
Bir adamdı, hər dəryada ada adam,
hər fəryada tel-tel əsən,
dara düşən dosta-yara
fəda adam.
Bir adamdı,
adidən adi adam.
Yan-yörəsində
iydə də çiçəkləyən,
qanqal da bitib qalan
vadi, vadi,
vadi adam....
2001
DAMLA
Yağışdan-qardan süzülüb
oğrun enir damı damla.
Sevinciylə dəcəl-dəcəl
cingildədir camı damla...
Qanatmadıqca bir üzü
damcılayır haqqın sözü.
Ömrün an-an döyüntüsü,
qaya vaxtın qumu damla.
Yer üstündə, göy altında
dumanın da, buludun da,
vələsin də, palıdın da,
cökənin də tumu damla.
Bir kimsınin yadındamı -
varmıydı səmanın damı?!
Göy altda hamının damı,
bu dünyada hamı damla!..
GÖZ
Gündüz bir göz Gündü göydə,
gecə bir göz də Aydı.
Yuxarıdan
sükut dolu Yer üzünə tamaşaydı.
Boz buzluqda
iki rəngdi: ağ, qara.
Gündüz sanki, kimsəsiz bir ağ saraydı,
gecə qara mağara.
Boz sükutdu, bumbuz sükut,
Yer boyu sonsuz sükut.
Gün dəyirdi,
əriyirdi
buz sükut üz qatından,
dağ sıyrılırdı altından,
qaya, daş çıxırdı,
dünyanın dişi çıxırdı!
Buz sükut əriyirdi,
suya dönüb yeriyirdi.
Buzun adı yoxdu onda, sükutun adı
yoxdu,
“Sükut” sözü yoxdu, bumbuz sükut
ki vardı!
Günəşin, Ayın özü olan,
“Günəş”, “Ay” sözü olmayan
vaxtlardı,
səs doğulan, söz doğulmayan
vaxtlardı.
Nəsə vardı, kimsə yoxdu.
Sular axır,
özünə yol açırdı
səslər doğulurdu, səslər,
sükutmu dil açırdı?
Sular şırıldayırdı, yellər vıyıldayırdı,
göy altında, yer üstündə
hər yan çöldü, bayırdı.
Buz sükut vardı onda,
əriyib su olurdu.
Axan sular pozurdu sükutu,
əsən yellər pozurdu,
sükut da pozulurdu.
Səslər qopub gəlirdi, səslər.
onda söz nə gəzirdi!
Onda sular şırıldayır,
hərdən yellər əsirdi.
Bir göz Gündü göy üzündə,
bir göz də Aydı;
gözün biri yumulanda
o biri açılırdı.
Sular axıb şütüdükcə
buz düyünü açılırdı.
Yerin eyni,
Yerin donu açılırdı…
2007
BU ŞƏHƏRİN İÇİNDƏ
Xirtdəyəcən
bu şəhərin içində,
baxıram, kəndə baxıram.
Dağlarına çıxıram:
çiçəkləri gözümdəndi,
çayı yenə dizimdəndi,
başımdan aşır buludu,
kirpiklərim şeh doludu.
Xirtdəyəcən
bu şəhərin içində
hərdən o kəndə baxıram,
yenə də gözüm üstədi,
göyləri başım üstədi,
nə olsun gendən baxıram?
Deməsinlər: kənd, kənd deyir,
çörəyi dizi üstədi;
xirtdəyəcən
bu şəhərin içindəyəm,
o kənd də gözüm üstdədi.
ANAM, ANAM...
Anam, anam,
ay anam,
ayda-ildə kəndə gedib
o üz tutduğum aynam!
Alın qırışlarıntək
sınıq, çilik-çiliyəm.
Axı, nəyə yaradım ki -
özümün də xəciliyəm.
Gülümsünüb seyrəltsən də
üzündəki qırışları
saçlarında görmürəmmi
donub qalan qışı, qarı?
Anam, anam,
ay anam,
qınaqsız nəzərilə
məni sındıran aynam....
1999
ÜSTÜMƏ GƏLİR
Dağ uzaqdan zirvəsiylə əl eləyir,
ətəyində daşları üstümə gəlir.
Bulud göydə yelkən-yelkən,
göz yaşları üstümə gəlir.
Çənlərin, çəlləklərin doluları yan ötür,
boşları üstümə gəlir.
O xanımı görürsənmi,
gözləri üzümə gülür,
iki iti xəncər kimi
qaşları üstümə gəlir.
Bayaq marçamarç salan tanışımın
indi bığlarını çeynəyə-çeynəyə
acığıyla ovxarlanan
dişləri üstümə gəlir
2003
BİR NƏĞMƏ OXU...
Sən mənə bir dəniz nəğməsi oxu,
ləpə-ləpə pıçılda,
dalğalar kimi oxu.
Nəfəsindən əyir, səsindən toxu.
en,
dön dənizə oxu,
sahilində məntək sənsizə oxu.
Uzaqdan-uzağa
ləpələn, oxu,
səsinlə yanğıma səpələn oxu,
məlhəmi ağrıya, mən bilən, oxu.
Sən mənə bir dəniz nəğməsi oxu,
en,
dön dənizə oxu,
sahilində məntək sənsizə oxu...
AĞLAYIR
Yenə də mi bu dünyaya
uşaq gələndə ağlayır?
Hardan hara gəldiyini
bir gün biləndə ağlayır.
Tanıdıqca sol-sağını
qaralır da tez-tez qanı
Görür - bir dostu soğanı
yarı böləndə ağlayır.
Güləyən hər yandan gülür,
ağlayan var sonda gülür.
Kimi ağlayanda gülür,
kimi güləndə ağlayır...
2005
TƏMAS
Ona ağrıyırsan,
buna yanırsan,
yanıb yanaşırsan, yaralanırsan.
Nəyi dindirirsən,
simə toxunursan yaralanırsan;
niyə dindirirsən,
kimə toxunursan - yaralanırsan?
Bir kəlmə kəsməmiş peşman olursan,
pisə pis deməmiş düşmən olursan,
bomboz qəzəbindən qaralanırsan,
ən azı yüz ağac aralanırsan.
Toxa toxunmamış acı anırsan,
aca acıyarkən yaralanırsan.
Amandı, dəymə "tok"a
qorxusu yox - toxun yoxa!
2005
DÜZƏLMƏDİ
Gözlədim –
Bu dünya düzələ bəlkə,
Otuzumda düzəlmədi.
Otuz yazı otuz qışa
Uduzdum da düzəlmədi…
Döz, dedim,
Bu dünya bəlkə düzələ;
Yolum boyu düz getməyə
Bir yerində düzəlmədi.
Qırxımda düzəlmədi,
Qırx birimdə düzəlmədi.
Yüz dedim,
Bircə gün düzələ bəlkə,
Düz ilə, doğruyla düz gələ bəlkə;
əyildi ki, əyildi,
əllimdə də düzəlmədi.
Bildim, bala, düzəlmədi,
Qaldım, baba, düzəlmədi,
Öldüm, dədə, düzəlmədi!..
Qan
O güllə yağmurunda
onlar düşdülə oda.
Mən də ölə bilərdim o gecə,
sən də,
o da.
Mən qala-qala,
sən dura-dura
onlar şəhid oldular,
onlar gəldilər bura!
Bu yurdun bir çağında
hamıdan çox yandılar.
Olsa-olsa sağ qaldıq biz,
ömrü onlar qazandılar.
Onlar öldülər,
ölməz oldular, bildik.
Onlar öldülər, onlar,
bizsə öldük-dirildik...
Sən də ölə bilərdin o gecə,
Mən də,
o da.
Vətən oğul deyəndə
onlar düşəcək yada.
Mən ölmədim,
sən ölmədin,
onlar öldü.
Bəlkə bəxt
onların üzünə güldü?
Necə gəldi o gecə!
O gecə o gün gəldi.
Vətənin damarına
onların qanı uyğun gəldi!...
yanvar,1990
MƏN BÖLDÜM BU DÜNYANI
Mən böldüm bu dünyanı;
yaxşısını seçdim,
ayırdım yamanından.
Qoymadım
əyrisini
düz bir ayrısının keçə yanından.
Mən böldüm bu dünyanı;
haram kefləri vardı,
halalca ağrısı xoş gəldi mənə.
Yalanından-palanından
doğrusu xoş gəldi mənə.
Mən böldüm bu dünyanı;
ağına ağ dedim,
qarasına qara.
Bütövünü bütöv gördüm,
parasını para.
Mən böldüm bu dünyanı;
ölkəsini bölmədim,
dərdini böldüm,
sevincini böldüm.
Düşmənini düşmən,
dostunu dost bildim—
mən böldüm bu dünyanı!
QƏRİBƏ QƏRİBƏM
Bu axşam mən qəribəm;
qəribədən qəribə.
Səhər sanki Şərqdə idim,
indi də üzü Qərbə.
Sozalmışam, saralmışam,
bənzəyirəm qüruba.
Bir obayam - yazı solmuş,
payıza qərq bir oba.
Xəyalları sınıq, qırıq,
İçimdə bir xaraba.
Atları atıb getmiş
arabayam, araba.
Bu axşam - həm qəribəm,
həm də bir az qəribə;
Səhər üzü gündoğana,
axşam isə qüruba...
2000-ci il
BOY
Küçəmizdən bölük-bölük
keçir qızlar, oğlanlar.
O sazaqlı qışdan sonar doğulanlar.
Dünən çörək əvəzinə
anasının dodağından
şirin bir “can” yeyənlər yox,
bir ölkənin qayğısına bürünərək böyüyənlər,
bizə arxa, bizə kömək böyüyənlər…
Biz baxdıqca boy-buxuna,
könlümüzdə arzu qalxır çiçək-çiçək.
Birdən bizə elə gəlir – dünyamızda
böyüyəcək!
Biz baxırıq heyran-heyran,
biz baxırıq sözlü-sözlü.
Yaşımızdan geri qalan boyumuzdan
utanırıq gizli-gizli.
Yaşımızı danırıq biz,
sonra isə dediyimiz yalana da yanırıq biz.
Ucalmamış binalara,
balasının boy-buxunu
gözlərindən qoparılmış analara
yanırıq biz.
Neçə-neçə nişanlının toyuna da,
o illərdə doğulmamış uşaqların boyuna da
yanırıq biz.
Əsgər kimi cəbhələrdə
ayaq döyən dünyamıza,
dörd ilini bircə yerdə ayaq döyən dünyamıza
yanırıq biz.
Yanır. Yanır
uzaqlara toxunaraq dönüb gələn xəyalımız,
yanır,yanır
dilimizdə sualımız:
qayğılara möhtac olan
fidan kimi
kimlər kəsdi suyumuzu?!
Kimdən soraq boyumuzu,
kimdən alaq boyumuzu?!.
1962
MƏNİ SAÇLARIN ÇAĞIRDI
Bir payız çağı
xurmayı-xurmayı səssiz cığırdı,
məni saçların çağırdı.
O xurmayı saçların
gözlərimdən
çay axırdı...
Uzaqlardan, dərinlərdən
qopardı baxışımı;
bir xurmayı sel götürüb
apardı baxışımı.
Məni saçların apardı,
sonra çəkilib yana
yenə saç oldu saçların.
Açıb yatmış gözlərimi
o qaçan oldu saçların!
Məni saçların çağırdı,
saçların çağırdı məni,
saçların
gözlərimdən
xurmayı bir çay axırdı.
MÜŞFİQ
Uzaqlarda qan içində
çabalayan üfüq Müşfiq,
adından od şaxələnən,
misra-misra şəfəq Müşfiq.
Səhralığa tuş gələn çay,
gərildikcə qırılan yay.
Hey uzanıb gedən haray,
şimşək ömrü epik Müşfiq.
Doğulubmuş, dəli-dolu,
Cavan canı od bükülü,
ələ gəlməz zərrə külü,
simurq
simurq
mifik Müşfiq...
2005
Geri qayıt