Əsas Səhifə > Azərbaycan / Elm və Kültür / Melange / Sənət / Manşet / Üst manşet > Rafiq TAĞI. "Azərbaycan qatarı" -

Rafiq TAĞI. "Azərbaycan qatarı" -


15-05-2021, 14:19.
title}
Rafiq TAĞI. "Azərbaycan qatarı" -


Rafiq Tağı Azərbaycanın böyük yazıçılarından biridir.

CivilAzerbaijan.com
2011-ci ildə qətlə yetirilən və hələ də qatilləri tapılmayan məşhur yazıçı Rafiq Tağının "Azərbaycan qatarı" hekayəsini təqdim edir.

Rafiq TAĞI
Azərbaycan qatarı
hekayə


Sa­­­la­­­mul­­­la mü­­­əl­­­lim uni­­­ver­­­si­­­tet­­­də vəzn­­cə ən ağır pro­­­fes­­­sor­­­lar­­­dan­­­dı. Tez-tez də özü­­­nü çək­­­di­­­rir: dox­­­sa­­­nı enən­­­də, elə bi­­­lir xər­­­çəng­­di.

Ye­­tim nə çox - kost­­yum­­­la­­­rı bir sü­­­rü tə­­­lə­­­bə­­­yə ça­­­tar. Qo­­­naq düş­­­müş ol­­­sa da, pro­­­ku­­­ror evi­­­ni mü­­­sa­­­di­­­rə elət­­dir­­­mək is­­­tə­­­yər.

Ta­­­le­­­yin­­­dən bir­­­cə ko­­­sa­­­lı­­­ğı­­­na gö­­­rə in­­­cik­­­di. Bu on­­­lar­­­da nə­­­sil­­­lə­­­mə şey­­­di de­­­yə, bəl­­­kə ey­­­bi yox­­­du da, an­­­caq özü­­­nü məc­­­nun­­­lu­­­ğa vu­­­ran­­­da, gö­­­zəl­­­lə­­­rin pıq­­­qıl­­­daş­­­ma­­­la­­­rı qa­­­nı­­­nı it qa­­­nı­­­na dön­­­də­­­rər. On­­­da özü­­­nün yed­­­di ar­­­xa­­­dan dö­­­nə­­­ni­­­ni qa­­­tıb-qa­­­rış­­­dı­­­rır bir-bi­­­ri­­­nə: "Cırt­­dan uşa­­­ğı cırt­­dan­­­lar!" Məc­­­bur qa­­lıb məc­­­nun­­­lu­­­ğu tər­­­git­­­di. Gö­­­zəl­­­çə­­­ni tək­­­lə­­­yib "iki"­lər­­­­lə ni­­­yə qor­­­xut­­­mur, onu qa­­­pı da­­­lın­­­da ni­­­yə bas­­­mar­­­la­­­mır ki. On­­­suz heç bi­­­ri na­­­mu­­­sa qı­­­sı­­­lıb dil­­­lə­­­nə­­­si de­­­yil.

Ba­­­kı ki­­­mi Bom­­­bey bir şə­­­hər­­­də Sa­­­la­­­mul­­­la­­­nın pro­­­fes­­­sor­­­lu­­­ğu kənd­­çi­­­lə­­­ri­­­nə şan-şöh­­­rət­­­di. Elə bil inək­­­lər qa­­­nad gə­­­tir­­­ib. Ra­­­yon ida­­­rə­­­lə­­­ri­­­nə şi­­­ka­­­yə­­­tə ge­­­dən­­­də də öz­­­lə­­­rin­­­kin­­­dən əv­­­vəl onun ad-fa­­­mi­­­li­­­ya­­­sı­­­nı de­­­yir­­­di­­­lər.

An­­­caq ha­­yıf Sa­­­la­­­mul­­­la­­­dan! Əşi, tü­­­pü­­­rə­­­sən o "ya­­­şa­­­yış mən­­­tə­­­qə­­­si"nə ki, kör­­­pü­­­sün­­­dən ma­­­şın­­­la ke­­­çən­­­də gə­­­rək əv­­­vəl­­cə kəl­­­me­­­yi-şə­­­ha­­­də­­­ti­­­ni de­­­yə­­­sən! Qri­­­pə tu­­­tu­­­lan­­­dan-tu­­­tu­­­la­­­na, ələl­­­xü­­­sus bərk qız­­­dı­­­ran­­­da, yu­­­xu­­­da ça­­­ya o qə­­­dər yum­­­ba­­­la­­­nıb ki, bu­­­nun qar­­­şı­­­sı­­­nı al­­­maq üçün kör­­­pü­­­yə xey­­­li "tər­­­lə­­­mək" niy­­­yə­­­tin­­­dəy­­­di. Qoy on­­­da kənd klu­­­bu­­­nun aşı­­­ğı hüs­­­­nü­­­nə nəğ­­­mə­­­lər qoş­­­sun - qo­­­yun oğ­­­lu qo­­­yun oxu­­­ma­­­ğa möv­­­zu da tap­­­mır!

* * *

Üs­­­tü "Azər­­­bay­­­can" ya­­­zı­­­lı qa­­­tar yor­­­ğun-ar­­­ğın Kurs­­k vağ­­­za­­­lı­­­na gir­­­di. İki gün-iki ge­­­cə yol gəl­­­di­­­yin­­­dən, yar­­­paq-yar­­­paq ya­­­şıl va­­­qon­­­la­­­rı his-pas­­­dan bo­­­ğul­­­muş­­­du­­­lar. Va­­­qon­­­la­­­rın­­­da Azər­­­bay­­­ca­­­nın ha­­­va­­­sı gə­­­lən qa­­­tar! Əcəb adam­­­lar tö­­­kü­­­lü­­­şə­­­nə­­­cən gi­­­rə­­­sən bi­­­rin­­­ci va­­­qon­­­dan, çı­­­xa­­­san axı­­­rın­­­cı­­­dan. On­­­da elə bi­­­lər­­­sən Azər­­­bay­­­ca­­­nı şi­­­ma­­­lın­­­dan cə­­­nu­­­bu­­­na­­­can gəz­­­mi­­­sən. Or­­­da qu­­­ba­­­lı­­­sı­­­nı, xaç­­­maz­­­lı­­­sı­­­nı gö­­­rər­­­sən! Lən­­­kə­­­ran­­­dan, Ma­­­sal­­­lı, ya Nax­­­çı­­­van­­­dan. Qa­­­ra­­­bağ­­­dan. Hər yer­­­dən.

Bax, odur - Sa­­­la­­­mul­­­la mü­­­əl­­­lim! Ba­­­şı adam­­­lar­­­dan gah gö­­­rü­­­nür, gah itir. Qa­­­sım hör­­­mət mə­­­na­­­sın­­­da ona sa­­­rı tə­­­ləs­­­di. Tez də gö­­­rü­­­şüb üzü­­­nə gü­­­lüm­­­sə­­­mə və xoş-beş bor­­­cun­­­dan çıx­­­dı.

- Gəl­­­sə­­­nə, ham­­­bal tu­­­taq, - Sa­­­la­­­mul­­­la di­­­lu­­­cu de­­­di.

O, "veş"lə­­ri­­nin ya­­­nın­­­da, ya­­­nı ba­­­la­­­lı to­­­yu­­­ğa bən­­­zə­­­yir­­­di. Bi­­­lir­­­di də ki, Qa­­­sım ham­­­ba­­­la qol qoy­­­ma­­­ya­­­caq. Özü­­­nə nə gə­­­lib! Uşa­­­ğın ona mə­­­həb­­­bə­­­ti "göy boy­­­da"ydı. Əl at­­­dı "zin­­­dan" ça­­­ma­­­dan­­­la­­­ra; qol­­­la­­­rı az qal­­­dı sap­­­la­­­ğın­­­dan üzü­­­lə.

"Ki­­­şi, bu ça­­­ma­­­dan­­­la­­­ra qur­­­ğu­­­şun dö­­­şə­­­mi­­­sən?"

Ya­­­rım­­­ca sa­­­a­­­ta per­­­ron bo­­­şa­­­la­­­caq. On­­­da "Azər­­­bay­­­can" ge­­­də­­­cək de­­­po­­­ya - bə­­­ləd­­­çi­­­lə­­­ri çay­­­dan, mə­­­lə­­­fə­­­dən, ya bi­­­let­­­dən qat­­­da­­­dıq­­­la­­­rı­­­nı sa­­­ya-sa­­­ya. Ha­­­lal xoş­­­la­­­rı ol­­­sun - hə­­­rə­­­si bir çə­­­tən kül­­­fət sa­­­hi­­­bi­­­dir.

Vağ­­­za­­­lı kön­­­də­­­lə­­­ni­­­nə kə­­­sib met­­­ro­­­ya gi­­­rir­­­lər. Sa­­­la­­­mul­­­la­­­nın fik­­­rin­­­cə, met­­­ro tak­­­si­­­dən min pay üs­­­tün­­­dür. Tak­­­si­­­ni ya­­­ra­­­dıb­­lar yük olan­­­da yük, hə, əsas da ar­­­vad-uşaq da­­­şı­­­ma­­­ğa. Elə-be­­­lə­­­də met­­­ro­­­nun hüs­­nü yox. Ağ­­zını ayı­­rıb baxa-baxa da ge­­dir­­sən - ma­­­ral­­­la­­­rı can dər­­­ma­­­nı­­­dır Mosk­­va­­­nın!

- Kef­­­lər-əh­­­val­­­lar, ay Qa­­­sım bəy Za­­­kir?
- Pis de­­­yil.
- De­­­mək, yax­­­şı­­­dır.
- Yax­­­şı da de­­­yil, - Qa­­­sım gü­­­lüm­­­sün­­­dü.
- Bax, in­­­di ağ­­­laş­­­ma qu­­­ra­­­caq.

Qa­­­sım al­­çaq-hün­­dür ça­­­ma­­­dan­­­la­­­rı pa­­­ra­­­lel düz­­­dü ki, az yer tut­­­sun­­­lar, həm də ayaq-tə­­­pik dəy­­­mə­­­sin.

- Tə­­­zə nə var, nə yox?
- Köh­­­nə ha­­­mam, köh­­­nə tas­­­dı.
- Sən­­­dən sö­­­zü gə­­­rək maq­­­qaş­­­la çə­­­kə­­­sən. Ev işin nə ol­­­du?
- Hə­­­lə qa­­­lıb.
- Ə, sən bu dün­­­ya­­­da ev­­­siz də qo­­­ca­­­la­­­caq­­­san?
- Gu­­­ya ver­­­di­­­lər, mən is­­­tə­­­mə­­­dim.
- İt uşa­­­ğı it!
- ...On­­­suz da pla­­­nım kən­­­də qa­­­yıt­­­maq­­­dır.
- Çaq­­­qal uşa­­­ğı çaq­­­qal!

Pro­­­fes­­­so­­­run söz­­­lə­­­ri sev­­­gi­­­yə bən­­­zə­­­di­­­yin­­­dən, Qa­­­sım köv­­­rəl­­­di. Hər­­­dən ci­­­ni­­­ni yı­­­ğır­­­sa da, rəh­­­mət­­­lik ata­­­sıy­­­la bir si­­­nif­­­də oxu­­­yub de­­­yə, Sa­­­la­­­mul­­­la ilə da­­­nı­­­şan­­­da hə­­­mi­­­şə ürə­­­yi yu­­­xa­­­lır... Onun ya­­­dı­­­na yaz­­­qa­­­ba­­­ğı ev­­­lə­­­ri­­­nin üs­­­tün­­­də quq­­­qul­­­da­­­şan şa­­­na­­­pi­­­pik­­­lər düş­­­dü. On­­­da uşaq­­­dı, şa­­­na­­­pi­­­pik­­­lə­­­rə ba­­­xar, is­­­tə­­­yər­­­di on­­lara daş at­­­sın. Hə­­­yət­­­də­­­cə, hə­­­sir üs­­­tün­­­də neh­­­rə çal­­­xa­­­yan ana­­­sı qoy­­­maz, "gü­­­nah­­­dı, de­­­yər­­­di, bu­­­ra gəl, in­­­di sə­­­nə yax­­­mac ve­­­rə­­­cəm". Hə­­­yət­­­lə­­­rin­­­də­­­ki qı­­­zıl­­­gül­­­lər, ya­­­sə­­­mən­­­lər göz­­­lə­­­ri­­­nin qa­­­ba­­­ğı­­­na gə­­­lib va­­­qon şü­­­şə­­­lə­­­ri­­­ni bə­­­zə­­­miş­­­di­­­lər. Sa­­­tıl­­­ma­­­yan, yal­­­nız ba­­­ğış­­­la­­­nan gül­­­lə­­­ri Qa­­­sım tək­­­cə uşaq­­­lıq­­­da gör­­­müş­­­dü. Bir­­­dən şü­­­şə­­­də adam ba­­­şı gör­­­sən­­­di. Elə bil o baş kər­­­pic­­­di - gül­­­lü­­­yə atıl­­­mış­­­dı.

"Sa­­­la­­­mə­­­ley­­­küm, pro­­­fes­­­sor".

- Kənd­­də Aş­­­qa­­­bad ba­­­tan ki­­­mi ba­­­tar­­­san.
- Adam­­­la­­­rı ki bu­­ra­­da­­kı­­lar­­dan eti­­­bar­­­lı­­­dır.
- Ha­­­çan sı­­­na­­­dın? Mək­­­tə­­­bi qur­­­ta­­­ra­­­lı, orda-bur­­da­­san.
- ...Cə­­­la­­­yi-və­­­tən­­­əm.

Sa­­­la­­­mul­­­la rəh­­­mət­­­lik dos­­­tu­­­nun ye­­­ga­­­nə ni­­­şa­­­nə­­­si­­­ni "di­­­nə-ima­­­na gə­­­tir­­­mək" niy­­­yə­­­tin­­­dəy­­­di.

- Kən­­­də - an­­caq ölən­­­də!
- Ölə­­nə­­cən ölüm bur­­da?..
- Ma­­­la­­­ba­­­xan­­­la­­­rın, ma­­­la­­­ba­­­xan sə­­­viy­­­yə­­­li mü­­­əl­­­lim­­­lə­­­rin ara­­­sın­­­da pas atar­­san.

Pro­­­fes­­­sor Mosk­­va­­­ya gə­­­lən­­­dən-gə­­­lə­­­nə, Qa­­­sı­­­mın xə­­­ya­­­lın­­­da qur­­­du­­­ğu dün­­­ya­­­la­­­rı uşaq ev­­­cik­­­lə­­­ri ki­­­mi bir­ göz qır­­pı­­mın­­da uçu­­­rar­­­dı. Ke­­­çən il "eza­­­miy­­­yət gö­­­tü­­­rüb" xa­­­nı­­­ma­­­ğa­­­sıy­­­la "qış tə­­­da­­­rü­­­kü"nə gə­­­lən­­­də... otur­­­muş­­­du­­­lar nöm­­­rə­­­də. Te­­­le­­­vi­­­zor ya­­­ra­­­şıq üçün da­­­nı­­­şır­­­dı. Sa­­­la­­­mul­­­la mü­­­əl­­­lim "çö­­­lə tul­­­la­­­dı­­­ğı" pu­­­lu, yə­­­ni meh­­­man­­­xa­­­na xər­­­ci­­­ni çı­­­xar­­­maq üçün so­­yuq və həm is­­­ti su­­­yu açıq qoy­­­muş­­­du. Hə­­­mi­­­şə e­­­lə­­­dir. Gö­­­zü­­­nə düş­­­mə­­mək­­dən öt­­rü ya­­­taq ota­­­ğın­­­da­­­kı­­­nı can­­­dər­­­di sön­­­dü­­­rər­­­di­­­sə də, van­­­na ota­­­ğı­­­nın işı­­­ğı­­­nı heç vaxt ke­­­çir­­­məz­­­di. Te­­­le­­­vi­­­zor da eləcə kö­­­zə­­­rər. Adam tək may­­­ka­­­da­­­ca is­­­ti­­­dən bi­­­şər.

- De­­­mək, dü­­­şüb­­­sən el­­­min quy­­­ru­­­ğu­­­na.
- Bi­­­zim iş­­­də ha­­­mı elm­­lər na­­­mi­­­zə­­­di­­­dir.
- Bax, aç qu­­la­­ğını eşit, ac qa­­­la­­­caq­­­san.

"Ma­­­şal­­­lah, sə­­­nin do­­­nu­­­zun əs­­­kik­­­dir. Özün elm ada­­­mı de­­­yil­­­sən?"

- Son­­­ra de­­­mə ha de­­­mə­­­di!
- Ni­­­yə ki. Bir az sü­­­rün­­­dür­­­mə­­­çi­­­li­­­yi ol­­­ma­­­ya...
- İn­­­ci­­­mə, lü­­­tüşə nə elm! Mən açıq da­­­nı­­­şa­­­ca­­ğam.
- De­­­mək, elm­­də yük­­sə­­liş an­­caq rüş­­­vət­­lə müm­­kün­­dür.
- Çaş­­­ma, rüş­­­vət ci­­­na­­­yət mə­­­cəl­­­lə­­­si ter­­­mi­­­ni­­­dir, onun əsl adı "hör­­­mət"dir.
- Axı, mə­­­nim sa­­­həm­­­də elə alim­­­lər var ki - Si­­­ol­­­kovs­­ki, Ko­­­rol­­­yov... Ya elə Kur­­­ça­­­tov özü...
- Ə, ya­­­nım­­­da itin-qur­­­dun adı­­­nı çək­­­mə. Gəl özü­­­müz­­­dən da­­­nı­­­şaq.

Qa­­­sım mat-mat ki­­­şi­­­nin ağ­­­zı­­­na bax­­­dı, bax­­­dı - el­­­min da­­­şı­­­nı elə met­­­ro­­­da­­­ca, düş­­­mə­­­yə hə­­­lə beş-al­­­tı stan­­­si­­­ya qal­­­mış at­­­dı.

İki il əv­­­vəl də Qa­­­sım is­­­tə­­­miş­­­di da­­­şı ətə­­­yin­­­dən tö­­­kə, Mosk­­va­­­da ai­­­lə qu­­­ra.

- Öz əlin­­­lə öz evi­­­ni yıx­­­ma! - pro­­fes­­sor onu "vax­­tın­­da" haq­­ladı.
- Xa­­­siy­­­yə­­­ti­­­miz tu­­­tur, axı.
- Kor al, şil al - öz ye­­­ri­­­miz­­­dən! Qu­­la­­ğın­­da sır­­ğa elə.
- Mm-m... axı...
- Mən­­­dən sə­­­nə əma­­­nət!
- Həm də... ara­­­mız­­­da sev­­­gi var.
- Sev­­­gi - yün­­­gül­­­lük­­­dür. Bax, mən bir heç, baş­­­qa­­­sı ya­­­nın­­­da elə şey da­­­nış­­­ma­­­ya­­­san! Ta­­­mam hör­­­mət­­­dən dü­­­şər­­­sən.

"Ara­­­mız­­­da sev­­­gi var" de­­­yər­­­kən uçub gə­­­lən tə­­­bəs­­­süm əmi­­­li­­­yi­­­nin "şi­­­rin-şə­­kər" sö­z­­lə­­rin­­­dən son­­­ra da Qa­­­sı­­­mın çöh­­­rə­­­si­­­ni heç cür tərk et­­mək is­­­tə­­­mir­­­di.

- Pal-pal­­­tar­­­dı, biş-düş­­­dü, öz boy­­­nun­­­da ola­­­caq. Xəs­­­tə­­­lə­­­nən­­­də ata­­­caq, ölən­­­də ərə ge­­­də­­­cək. İn­­­di özün bil.

Sağ ol­­­sun Sa­­­la­­­mul­­­la mü­­­əl­­­li­­­mi - göz­­­lə­­­ri­­­ni aç­­­dı! Be­­­lə şey­­­lə­­­ri de­­­mə­­­sə­­­lər, kim nə bi­­­lər?! Di gəl, ana­­­sı­­­na, ba­­­cı­­­la­­­rı­­­na kö­­­mək­­dar­­lıq is­­­tə­­­yi Sa­­­la­­­mul­­­la­­­dan güc­­­lü çıx­­­dı. Dü­­­zü, onu se­­­vən­­­lər­­­dən qa­­­çıb sev­­­mə­­­yən­­­lə­­­rin (aşqa-aşqa, bir nə­­­fər­­­dən baş­­­qa!) ya­­­nı­­­na gəl­­­mə­­­yi­­­nə it ki­­­mi pe­­­şi­­­man­­­dı.

- Kənd­­də beş ki­­­şi­­­dən bi­­­ri­­­sən.
- Elə de­­­yin­­­cə, de ki, adam ol­­­ma­­­yan yer­­­də adam­­­san. Kənd­­çi­­­də hör­­­mət avam­­­lıq­­­dan­­­dı.
- Hör­­­mət ne­­­cə­­­li­­­yi­­­nə bax­­­ma­­­ya­­­raq yax­­­şı­­­dır.

Ata­­­sı­­­nın mək­­­təb dos­­­tu hər dəfə çı­­­xıb ge­­­dən­­­də, Qa­­­sı­­­mın ar­­­zu­­­la­­­rı - ya­­­şa­­­ma­­­ğa sə­­­bəb­­­lər tə­­zə­­dən ço­­­xa­­­lar­­­dı.

Bir ax­­­şam Ba­­­kı zən­­­gi ye­­­nə qu­­­duz ki­­­mi te­­­le­­­fo­­­nu­­­nu di­­­dib-da­­­ğı­­­dan­­­da, qor­­­xu­­­dan oğ­­­la­­­nın rən­­­gi ka­­­ğız ki­­­mi ağar­­­dı.

"Ba­­­rı iş­­­dən, qey­­­diy­­­yat­­­dan çı­­­xa­­­na­­­can gəl­­­mə­­­yə".
"Ya da qoy gəl­­­sin! İt hü­­­rər, kar­­­van ke­­­çər".

- Alo?..
- Qa­­­sım, qu­­­la­­­ğın mən­­­də­­­di? İn­­­şal­­­lah, sa­­­bah bur­­­dan tər­­­pə­­­ni­­­rəm!

"Ağır-ağır ça­­­ma­­­dan­­­lar axır onu aka­­­de­­­mik elə­­­yə­­­cək".
"Sa­­­lam, qa­­­tar, sa­­­lam!"

İki-üç va­­­qon­­­dan bir Qa­­­sı­­­mın göz­­­lə­­­ri önün­­­dən te­­­leq­­­raf üs­­­lu­­­bun­­­da "Azər­­­bay­­­can" ya­­­zı­­­sı ke­­­çir­­­di.

"Tez­­­lik­­­lə mə­­­ni də özün­­­lə apar! Bur­­­da mən lap da­­­rıx­­­dım. Öl­­­düm lap! Bur­­­da hər şey "ins­­truk­­siya" üz­­rə­­dir. Adi hör­­­mət də qa­­­nun­­­la­­­dır. Sü­­­but: kü­­­çə­­­də hərb­­çi­­­lə­­­rin sa­­­lam­­­laş­­­ma­­­ğı­­­na bax..."
"Ay Al­­­lah, Sa­­­la­­­mul­­­la­­­nın di­­­li­­­ni-ağ­­­zı­­­nı bağ­­­la, ba­­­rı qoy bu də­­­fəsə ürə­­yim­­dəki niy­­­yə­t puça çıx­­ma­­­sın", - Qa­­­sım ana­­­sı­­­nın di­­­lin­­­dən özü­­­nə dua elə­­­di.

Bu yox, bu yox, bu da yox. Keç, keç, sən də, sən də!.. Lə­­­nət şey­­­ta­­­na, bə ki­­­şi ha­­­nı? Bu heç, bu heç, bu da heç!.. Qa­­­sı­­­mın ürə­­­yi əsir­­­di. Bir­­­dən va­­­qon­­­dan bir su­­­yu Sa­­­la­­­mul­­­la mü­­­əl­­­li­­­mə çə­­­kən, ayaq­­­la­­­rı en­­­li dır­­­naq­­­lı, gö­­­dək buy­­­nuz­­­lu, lü­­­mə quy­­­ruq­­­lu boz bir məx­­­luq çıx­­­dı.

"Şey­­­tan­­­dı bu!"

Qa­­­sı­­­mın göz­­­lə­­­ri bö­­­yü­­­yüb-bö­­­yü­­­yüb üzü­­­nü tut­­­du; in­­­di onun üzü an­­­caq göz­­­dən­­­di. Ar­­xaya çö­­­nüb qə­­­fil­­­dən gö­­­tü­­­rül­­­dü. Aya­­­ğı al­­­tın­­­da kim qal­­­sa, va­y ha­­lına.

...Qa­­­ta­­­rın dal va­­­qo­­­nu Azər­­­bay­­­ca­­­na ya­­­xın­­­dı.

1984, mart-avqust
Geri qayıt