Əsas Səhifə > Dünya / Elm və Kültür / Melange / Sənət / Manşet / Üst manşet > Orxan Pamuk - Pəncərədən baxmaq

Orxan Pamuk - Pəncərədən baxmaq


18-01-2025, 17:56.
title}


Orxan Pamuk (Ferid Orhan Pamuk) 7 iyun 1952-ci ildə Türkiyənin İstanbul şəhərində anadan olub. Hazırda Nyu-Yorkda yaşayır, Kolumbiya Universitetində müqayisəli ədəbiyyat professoru vəzifəsində çalışır.

Orxan Pamuk ciddi yaradıcılıq uğurları nəticəsində 1979-cu ildən bəri 15-dən çox nüfuzlu ədəbi mükafat qazanb. Onların arasında Türkiyə, İrlandiya, ABŞ, Fransa, Almaniya, İsveç, Böyük Britaniya kimi ölkələrin təsis etdikləri sanballı ödüllər var. Dünyanın 100-dən çox ölkəsində nəşr olunan əsərlərinin tirajı bir neçə milyon nüsxəni aşıb, tərcümə edildiyi dillərin sayı isə 60-a çatıb. "Taym" jurnalının 2006-cı ildə keçirdiyi sorğunun nəticələrinə görə Pamuk dünyanın 100 ən görkəmli şəxsiyyəti sırasına daxil edilib.

Orxan Pamuk "Səssiz ev" (1983), "Qara kitab" (1990), "Yeni həyat" (1994), "Qar" (2002) və s. romanlarının, "İstanbul. Xatirələr və şəhər" (2003) memuarlarının və "Başqa rənglər" (1999) adlı esselər kitabının da müəllifidir. Məşhur "Qar" romanında müəllif Türkiyənin şərqində islam təməlçiliyi və qərbləşmə cərəyanlarının necə üz-üzə gəldiyini, insan talelərində necə ağır yaralar açdığını yüksək sənətkarlıq və inandırıcılıqla qələmə alıb. 2005-cü ildə ingilis dilinə çevrilən bu əsər ABŞ-da ilin on ən mühüm bədii nailiyyətləri sırasında olub.

Zəngin tarixə və ənənələrə malik olan türk ədəbiyyatlarının Nobel mükafatına layiq görülmüş ilk və yeganə nümayəndəsidir. Orxan Pamuk həm də ədəbiyyat sahəsində XX əsrin ikinci yarısında doğulmuş ilk və yeganə Nobel sahibidir.

Civilazerbaijan.com dünya şöhrətli yazıçı Orxan Pamukun "Pəncərədn baxmaq" hekayəsini təqdim edir:

Orxan Pamuk
PƏNCƏRƏDƏN BAXMAQ
hekayə

Sey­re­di­lə­cək bir şey və din­lə­nə­cək bir he­ka­yə yox­sa, hə­yat çox za­man bir sı­xın­tı­dır. Uşaq­lı­ğım­da bu sı­xın­tı­ya qar­şı ya ra­dio din­lə­yir, ya da pən­cə­rə­dən eşi­yə, kü­çə­yə, gə­lib-ge­dən­lə­rə, qar­şı bi­na­nın mən­zil­lə­ri­nin içi­nə ba­xır­dım.

O za­man­lar, yə­ni 1958-ci il­lər­də, Tür­ki­yə­də te­le­vi­zor hə­lə yox­du. Am­ma bu­na "yox" da de­yil­məz, İs­tan­bul ki­no sa­lon­la­rın­da 3-5 il keç­dik­dən son­ra nüma­yiş et­di­ri­lən Hol­li­vu­dun əf­sa­nə­vi film­lə­rin­dən da­nı­şan­da ol­du­ğu ki­mi, nik­bin­lik­lə "hə­lə gəl­mə­di" de­yi­lir­di.

Pən­cə­rə­dən bax­maq elə bir vər­diş­di ki, te­le­vi­zor Tür­ki­yə­də ya­yı­lan­dan son­ra ona da pən­cə­rə­dən eşi­yə bax­dıq­la­rı nə­zər­lə ba­xır­dı­lar. Atam, əmim, nə­nəm pən­cə­rə­dən eşi­yə ba­xıb gör­dük­lə­ri­ni bir-bi­ri­nə da­nış­dıq­la­rı ki­mi, te­le­vi­zo­ra ba­xan­da da iz­lə­dik­lə­ri­ni da­nı­şıb mü­za­ki­rə edər, fi­kir­lə­ri­ni pay­la­şar­lar­dı.

Mə­sə­lən, xa­lam sə­hər tez­dən aram-aram ya­ğan qa­ra ba­xa­raq "Be­lə yağ­sa, qar hər ye­ri ör­tə­cək" de­yər­di. Mən də o bi­ri pən­cə­rə­dən tram­vay yo­lu­na ba­xa­raq "Ye­nə ka­ğıt həl­va­çı gəl­di Ni­şan­ta­şı­nın ti­ni­nə" de­yər­dim.

Ba­zar gün­lə­ri əmim­gil, bi­bim­gil və biz alt mər­tə­bə­lər­də­ki ev­lə­ri­miz­dən yu­xa­rı­ya, ata nə­nə­min ya­nı­na çı­xar, gü­nor­ta ye­mə­yi­ni bə­ra­bər ye­yər­dik. Ora­da­kı iz­di­ha­mın içə­ri­sin­də ol­du­ğum üçün elə xoş­bəxt­dim ki, pən­cə­rə­dən eşi­yə ba­xa­raq ye­mək süf­rə­si­nin ha­zır­lan­dı­ğı­nı göz­lə­yən­də də gö­zü­mün önün­də arxam­da qa­lan bö­yük sa­lon, ye­mək süf­rə­si­nin üzə­ri­nə asıl­mış bül­lur çil­çı­ra­ğın zə­if lam­pa­la­rı can­la­nır­dı.

Nə­nə­min sa­lo­nu o bi­ri mər­tə­bə­lə­rin sa­lon­la­rı ki­mi ya­rıqa­ran­lıq olur­du, am­ma nə­dən­sə mə­nə da­ha qa­ran­lıq gö­rü­nür­dü. Bu, bəl­kə heç açıl­ma­yan eyvan qa­pı­la­rı­nın kə­nar­la­rın­dan ür­küdü­cü köl­gə­lər­lə sal­la­nan tül­lər və pər­də­lər üzün­dən idi. Bəl­kə də sə­dəf qu­ra­ma­lı ara­kəs­mə­lər, qə­dim san­dıq­lar, iri ma­sa­lar, mol­bert­lər, üs­tü çər­çi­və­li rəsm­lər­lə do­lu quy­ruq­lu pia­no və baş­qa əş­ya­lar­la dol­du­rul­muş ha­va­sız otaq­lar­dan hər za­man toz iyi gəl­di­yi üçün be­lə hiss edir­dim.

Gü­nor­ta ye­mə­yin­dən son­ra, ye­mək ota­ğı­na açı­lan qa­ran­lıq otaq­la­rın bi­rin­də əmim si­qa­ret çə­kir­di.

- Fut­bol oyu­nu­na bir bi­le­tim var, am­ma get­mə­yə­cəm, - de­di. - Ata­nız apar­sın si­zi.

- A­ta, bi­zi də apar da! - bö­yük qar­da­şım içə­ri­dən de­di.

- U­şaq­lar ha­va alar­lar, - anam da sa­lon­dan dedi.

- U­şaq­la­rı sən apar, - atam ana­ma de­di.

- Mən anam­gi­lə ge­di­rəm - anam de­di.

- Biz nə­nəm­gi­lə get­mək is­tə­mi­rik! - bö­yük qar­da­şım de­di.

- Ma­şı­nı da ve­rə­rəm, - əmim de­di.

- A­ta, noo­lar... - bö­yük qar­da­şım de­di.

­U­zun, qə­ri­bə bir səs­siz­lik çök­dü. San­ki sa­lon­da otu­ran hər kəs atam haq­qın­da bir şey dü­şü­nür və atam da bu dü­şün­cə­lə­ri hiss edir­di. So­nun­da atam "Ma­şı­nı ve­rə­cək­sən­mi?" de­yə əmim­dən sor­du.

Da­ha son­ra aşa­ğı­da, bi­zim mər­tə­bə­də anam mə­nim və bö­yük qar­da­şı­mın aya­ğı­na da­ma­lı, qa­lın yun co­rab və əy­ni­mi­zə cüt-cüt köy­nək ge­yin­di­rir, atam uzun dəh­liz­də aşa­ğı­-yu­xa­rı gə­zə­rək si­qa­ret çə­kir­di.

Əmi­min açıq ya­şıl rəng­li 52 mo­del “Dodq­”e­si Təş­vi­ki­yə Ca­mi­si­nin qar­şısın­da da­yan­mış­dı. Atam iki­mi­zin də qa­baq­da otur­ma­ğı­mı­za ica­zə ver­di və ma­şı­nı dər­hal işə sal­dı.

Sta­dion­da növ­bə yox­du.

- Bu iki­si­nə bir bi­let, - atam ke­çid­də­ki ki­şi­yə de­di. - Bi­ri sək­kiz, bi­ri on ya­şın­da.

Ki­şi­nin gö­zü­nün içi­nə bax­maq­dan qor­xa­raq içə­ri gir­dik. Tri­bu­na­lar­da boş yer çox­du və biz ra­hat-ra­hat otur­duq.

Ko­man­da­lar pal­çıq içə­ri­sin­də oyun sa­hə­si­nə çıx­mış­dı­lar və ağap­paq şort­lu fut­bol­çu­la­rın isin­mək üçün sa­ğa-so­la qa­çış­dıq­la­rı­nı gör­mək xo­şu­ma gə­lir­di.
- Bax, o Meh­met Kü­çük­dür, - de­yə qar­da­şım bar­ma­ğı­nı uza­da­raq bi­ri­ni gös­tər­di. - Gənc­lər ko­man­da­sın­dan gə­lib.

- Bi­li­rəm, - de­dim.

O­yun baş­la­dı və biz səs­siz­cə iz­lə­dik. Bir az son­ra oyu­nu de­yil, baş­qa şey­lə­ri fi­kir­lə­şir­dim. Ni­yə fut­bol­çu­la­rın for­ma­la­rı ey­ni, am­ma ad­la­rı də­yi­şik­dir? Mey­dan­ça­da fut­bol­çu­la­rın yox, ad­la­rı­nın qa­çış­dıq­la­rı­nı tə­səv­vür et­dim.

Şort­la­rı ya­vaş-ya­vaş pal­çı­ğa ba­tır­dı. Da­ha son­ra açıq tri­bu­na­nın ar­xa­sın­dan, Bo­ğaz­dan ke­çən bir gə­mi­nin ağır-ağır irə­li­lə­yən ba­ca­sı­nı seyr et­dim.

Oyu­nun ikin­ci his­sə­si­nə qə­dər qol vu­rul­ma­dı və hə­rə­mi­zə bir qab ləb­lə­bi və pen­dir­li pi­de al­dıq.

- A­ta, mən pi­de­min ha­mı­sı­nı ye­yə bil­mə­yə­cə­yəm, - de­yə­rək əlim­də­ki­ni gös­tər­dim.

- Bu­ra­ya qoy, - de­di. - Gö­tü­rən ol­maz.

Fa­si­lə za­ma­nı ha­mı ki­mi biz də aya­ğa qal­xıb hə­rə­kət edə­rək isin­mə­yə ça­lış­dıq. Atam ki­mi əl­lə­ri­mi­zi yun şal­var­la­rı­mı­zın cib­lə­ri­nə sa­lıb, ar­xa­mı­zı oyun mey­da­nı­na çe­vi­rə­rək baş­qa ta­ma­şa­çı­la­ra ba­xır­dıq ki, adam­lar ara­sın­dan bi­ri ata­ma səs­lən­di. Atam uğul­tu­dan onu eşit­mə­di­yi üçün əli­ni qu­la­ğı­na tə­rəf gapardə.

- Gə­lə bil­mə­rəm, - bi­zi gös­tə­rə­rək de­di. - Uşaq­lar var ya­nım­da.

A­dam­la­rın ara­sın­da­kı ki­şi bə­növ­şə­yi rəng­də şərf tax­mış­dı. Sı­ra­la­rın ara­sın­dan ke­çə­rək, baş­qa­la­rı­nı itə­lə­yə-itə­lə­yə bi­zim ya­nı­mı­za ya­xın­laş­dı. A­tam­la qu­caq­la­şıb öpüş­dük­dən son­ra "Bu uşaq­lar sə­nin­dir?" so­ruş­du. "Bö­yü­müş­lər. İna­na bil­mi­rəm".

A­tam heç nə de­mə­di.

- Nə vaxt ol­du bu uşaq­lar? - Bi­zə təəc­cüb­lə ba­xa­raq: - Mək­tə­bi bi­tir­dik­dən son­ra dər­hal ev­lən­din­mi? - de­yə sor­du.

- Bə­li, - atam onun üzü­nə bax­ma­dan ca­vab ver­di. Bir az da söh­bət et­di­lər. Bə­növ­şə­yi şərf tax­mış ki­şi hər bi­ri­mi­zin ov­cu­nun içi­nə qa­bı­ğı so­yul­ma­mış bir ame­ri­kan fıs­tı­ğı qoy­du. O, get­dik­dən son­ra atam ye­ri­nə otur­du və uzun za­man heç nə da­nış­ma­dı.

Ko­man­da­lar tə­miz şort­la­rı ilə ye­ni­dən oyun mey­da­nı­na çıx­mış­dı­lar ki, atam: "Qal­xın ge­dək evə" de­di. "Üşü­yər­siz".

- Mən üşü­mü­rəm! - bö­yük qar­da­şım de­di.

- Xeyr, üşü­yür­süz! - atam sə­si­ni qal­dır­dı. - Əli üşü­yür. Qal­xın gö­rüm.

O­tu­ran­la­rın diz­lə­ri­nə çar­pa-çar­pa, ayaq­la­rı­na tap­da­la­ya-tap­da­la­ya çı­xan­da ye­mə­yib kə­na­ra qoy­du­ğu­muz pi­de­ni də tap­da­la­dıq. Ha­kim oyu­nun ikin­ci hissə­si­nin baş­la­ma­sı üçün fit ça­lan­da biz pil­lə­kən­lər­lə yu­xa­rı çı­xıb tri­bu­na­nı tərk edir­dik.

- Sən üşü­yür­dün? - bo­yük qar­da­şım soruşdu. - Ni­yə söy­lə­mə­din üşü­mə­di­yi­ni?

Mən ca­vab ver­mə­dim.

- Ax­maq! - bö­yük qar­da­şım hirs­lən­di üs­tü­mə.

- O­yu­nun ikin­ci his­sə­si­ni ev­də ra­dio­dan din­lə­yər­si­niz, - de­di atam.

- Ra­dio bu oyu­nu ver­mir! - de­yə bö­yük qar­da­şım ca­vab ver­di.

- Kə­sin sə­si­ni­zi! - atam əsə­bi­ləş­di. - Evə qa­yı­dan­da si­zi Tak­sim­dən ke­çi­rə­cəm.

Sus­duq. Oyun sa­hə­si­ni keç­dik­dən son­ra atam, təx­min et­di­yi­miz ki­mi, ma­şı­nı at ya­rı­şı oy­na­nan köş­kün ya­xın­lı­ğın­da sax­la­dı.

- Qa­pı­nı heç ki­mə aç­ma­yın! - de­di. - İn­di gə­li­rəm.

Ma­şın­dan çıx­dı. O, qa­pı­la­rı ar­xa­dan bağ­la­ma­dı. Biz dər­hal içə­ri­dən düy­mə­lə­ri bas­dıq. Am­ma atam at ya­rı­şı oy­na­nan köş­kə gir­mə­di: ma­şı­nı sax­la­dı­ğı yoldan qa­ça­raq kü­çə­nin o bi­ri tə­rə­fi­nə keç­di. Ora­da, vit­rin­lə­rin­də gə­mi rəsm­lə­ri, bö­yük plast­mas təy­ya­rə­lər, gü­nəş­li mən­zə­rə­lər sər­gi­lə­nən və ba­zar gün­lə­ri də ça­lı­şan bir dü­ka­na gir­di.

- A­tam ha­ra get­di? - so­ruş­dum.

Bö­yük qar­da­şım de­di:

- E­və ça­tan­dan son­ra alt­mı, üstmü oy­na­ya­rıq?.

A­tam ge­ri gə­lən­də qar­da­şım ma­şı­nın əy­lə­ci ilə oy­na­yır­dı. Ni­şan­ta­şı­na dön­dük. Ma­şı­nı ye­nə ca­mi­nin önün­də sax­la­dıq. Ələd­di­nin dü­ka­nı­nın önün­dən ke­çən­də atam "Si­zə bir şey alım" de­di. "Am­ma ye­ni Məş­hur­lar Se­ri­ya­sı­nı is­tə­mə­yin".

- A­ta noo­lar... - de­yə tə­pin­mə­yə baş­la­dıq.

Ə­ləd­di­nin dü­ka­nın­dan atam bi­zə Məş­hur­lar Se­ri­ya­sın­dan 10 ədəd saq­qız al­dı. Evə gəl­dik. İçə­ri­si is­ti idi. Anam hə­lə gəl­mə­miş­di. Ka­ğız­la­rı­nı tə­ləm-tə­lə­sik par­ça­la­yıb ye­rə at­dı­ğı­mız saq­qız­la­rı aç­ma­ğa baş­la­dıq. Nə­ti­cə: mə­nə iki də­nə Fev­zi Çak­mak Pa­şa, bir Şar­lo, Gü­ləş­çi Ha­mit Kap­lan, Qand­hi, Mo­sart, De Gaul­le, iki də­nə Ata­türk və bö­yük qar­da­şım­da ol­ma­yan 21 nöm­rə­li Qre­ta Qar­bo­dan da bir də­nə çıx­dı.

Be­lə­lik­lə, əlim­də Məş­hur­lar Se­ri­ya­sın­dan tam 173 ədəd rəsm ol­du, am­ma bü­tün se­ri­ya­nı ta­mam­la­maq üçün hə­lə iyir­mi yed­di də­nə ək­si­yi­miz var­dı. Bö­yük qar­da­şı­ma dörd də­nə Mar­şal Fev­zi Çar­mak Ra­şa, beş də­nə Ata­türk və bir Edi­son rəs­mi çıx­mış­dı.

Hə­rə­miz ağ­zı­mı­za bir saq­qız qo­yub rəsm­lə­rin ar­xa­sın­da­kı ya­zı­la­rı oxu­ma­ğa baş­la­dıq.

"Mar­şal Fev­zi Çak­mak

Qur­tu­luş Mü­ha­ri­bə­si Ko­man­dir­lə­rin­dən

(1876-1950)

Mam­bo Şir­niy­yat-Saq­qız Sə­na­ye­si

­Məş­hur­lar Se­ri­ya­sı­nın 100-nü də top­la­yan şans­lı ­şəxs­lə­rə bir də­ri fut­bol to­pu hə­diy­yə edi­lə­cək".

Bö­yük qar­da­şı­mın əlin­də yu­maq şək­lin­də in­di­yə qə­dər top­la­dı­ğı 165 rəsm var­dı.

- Alt­mı-üstmü oy­na­yaq? - soruşdu.

- Xe­yr!- de­dim.

- Mən­də­ki 12 ədəd Fev­zi Çak­mak rəs­mi­nə Qre­ta Qar­bo­dan bi­ri­ni ve­rər­sən­mi? - so­ruş­du. - On­da sə­nin cə­mi 184 rəs­min ola­caq.

- Xe­yir! - de­dim.

- Qre­ta Qar­bo­dan sən­də iki də­nə var.

Ca­vab ver­mə­dim.

- Sa­bah mək­təb­də pey­vənd edə­çək­lər, sə­ni möh­kəm ağ­rı­da­caq, - de­di. - On­da ya­nı­ma gəl­məz­sən, ba­şa düş­dün?

- Gəl­mə­rəm!

Ax­şam ye­mə­yi səs­siz keç­di. İd­man xə­bər­lə­ri­ni din­lə­yib oyu­nun 2:2 he­sab­la ba­şa çat­dı­ğı­nı öy­rə­nən­dən son­ra, anam bi­zi ya­tır­maq üçün ota­ğı­mı­za gəl­di. Bö­yük qar­da­şım çan­ta­sı­nı yı­ğır­dı: qa­ça-qa­ça qo­naq ota­ğı­na get­dim. Atam pən­cə­rə­dən eşi­yə, kü­çə­yə ba­xır­dı.

- A­ta, sa­bah mək­tə­bə get­mək is­tə­mi­rəm, - de­dim.

- He­lə şey olar?

- Sa­bah pey­vənd edə­cək­lər, de­dim. - Qız­dır­mam qal­xır, nə­fə­sim da­ra­lır. Anam bi­lir.

O, heç bir şey de­mə­dən mə­nə ba­xır­dı. Qa­ça-qa­ça ge­dib çək­mə­cə­dən ka­ğız-qə­ləm gə­tir­dim.

- A­na­nın xə­bə­ri var­mı? - de­yib ka­ğı­zı hə­mi­şə oxu­du­ğu, am­ma heç za­man bi­tir­mə­di­yi Kier­ke­qaar­dın üzə­ri­nə qoy­du. - Mək­tə­bə ge­dər­sən, am­ma pey­vənd vur­dur­maz­san, - de­di. - Be­lə ya­za­cam.

İm­za­la­dı. Mü­rək­kə­bi üf­lə­yib, ka­ğı­zı dər­hal qat­la­yıb ci­bi­mə qoy­dum. Ota­ğı­ma qa­çıb çan­ta­ma yer­ləş­dir­dim və ya­ta­ğı­mın üs­tü­nə çı­xa­raq atı­lıb-düş­mə­yə baş­la­dım.

A­nam de­di:

- Ye­nə özün­dən çıx­ma. Ar­tıq yat­maq vax­tı­dır.

2.

Mək­təb­də, gü­nor­ta ye­mə­yin­dən son­ray­dı. Bü­tün si­nif iki sı­ra­ya dü­zü­lə­rək pey­vənd elət­dir­mək üçün ye­ni­dən sərt qoxulu ye­mək­xa­na­ya dü­şür­dü. Bə­zi­lə­ri ağ­la­yır, bə­zi­lə­ri qor­xuy­la göz­lə­yir­di. Alt mər­tə­bə­dən gə­lən dər­man iyi­ni hiss et­dik­də, ürə­yim çarp­ma­ğa baş­la­dı.

Sı­ra­dan çıx­dım, pil­lə­kən­lə­rin ba­şın­da da­ya­nan müəl­li­mi­min ya­nı­na ya­xın­laş­dım. Bü­tün si­nif gu­rul­tu ilə ya­nı­mız­dan keç­di.

Müəl­li­mim:

- Bu­yur, - de­di. - Nə is­tə­yir­sən?

A­ta­mın yaz­dı­ğı ka­ğı­zı ci­bim­dən çı­xa­rıb ona ver­dim. Qaş-qa­ba­ğı­nı sal­la­ya­raq oxu­du.

- Sə­nin atam hə­kim de­yil ki! - de­di. Bi­raz fi­kir­ləş­di. - Yu­xa­rı çıx və "2A"-da göz­lə! - de­di.

Yu­xa­rı­da, "2A"-da mə­nim ki­mi "gü­zəşt­li" al­tı-yed­di uşaq da var­dı. Bi­ri qor­xu ilə pən­cə­rə­dən eşi­yə ba­xır­dı. Dəh­liz­dən ağ­la­ma və hə­yə­can uğul­tu­su gə­lir, göz­lük tax­mış bir ki­şi tum çırt­la­ya­raq “Ki­no­va” oxu­yur­du. Qa­pı açıl­dı, mü­dir müa­vi­ni Sey­fi bəy gəl­di.

- Bəl­kə bə­zi­niz doğ­ru­dan da xəs­tə­dir, on­lar in­ci­mə­sin, - de­di. - Am­ma mən ya­lan­dan bə­ha­nə gə­ti­rən­lə­rə de­yi­rəm. Ha­mı­nız bö­yü­yüb bu və­tə­nə xid­mət edə­cək, bəl­kə də onun üçün ölə­cək­si­niz. Bu gün iy­nə­dən qor­xub qa­çan­lar, o za­man əsas­lı bir sə­bəb yox­sa, və­tən xai­ni ola­caq­lar. Ayıb ol­sun!

U­zun bir səs­siz­lik çök­dü. Ata­tür­kün rəs­mi­nə bax­dım və göz­lə­rim ya­şar­dı. Son­ra kim­sə­nin gö­zü­nə gö­rün­mə­dən si­nif­lə­ri­mi­zə qa­yıt­dıq. Pey­vənd olan­la­rın bə­zi­lə­ri qol­la­rı çır­ma­lı, bə­zi­lə­ri gö­zü yaş­lı, itə­lə­şə­rək kef­siz hal­da gə­lir­di­lər.

Müəl­lim:

- Ev­lə­ri ya­xın olan­lar ge­də bi­lər, - de­di. - Ki­mi gə­lib gö­tü­rə­cək­lər­sə son zən­gə qə­dər otu­rub göz­lə­sin. Bir-bi­ri­ni­zin qo­lu­na to­xun­ma­yın. Sa­bah dərs yox­dur.

Se­vinc­dən qış­qır­dıq. Mək­tə­bin qa­pı­sın­dan çı­xan­da bə­zi­lə­ri qol­la­rı­nı yu­xa­rı çıx­ma­yıb yod izi­ni qa­pı­çı Hil­mi əfən­di­yə gös­tə­rir­di.

­Ə­lim­də çan­tam kü­çə­yə çı­xıb qaç­ma­ğa baş­la­mış­dım. Qəs­sab Ka­ra­pe­tin dü­ka­nının qa­ba­ğın­da da­ya­nan bir at ara­ba­sı yo­lu tı­xa­mış­dı, ara­la­rın­dan qa­ça­raq yo­lun o bi­ri tə­rə­fi­nə, bi­zim yo­xu­şa keç­dim. Ma­nu­fak­tu­ra­çı Hay­ri­nin, çi­çək­çi Sa­le­hin önün­dən sü­rət­lə keç­dim. Bi­zim qa­pı­nı qa­pı­çı Na­zım əfən­di aç­dı.

- Bu vaxt tək­ba­şı­na bur­da ney­nir­sən? - de­di.

- Pey­vənd ol­duq, - de­dim. - Si­nif da­ğıl­dı.

- Bö­yük qar­da­şın har­da­dır? Özba­şı­na qe­ri qa­yıt­dın?

- Tram­vay yo­lun­dan özüm keç­dim. Sa­bah tə­til­də­yik.

- A­nan ev­də yox­dur, - de­di. - Nə­nən­gi­lə çıx.

- Xəs­tə­lən­mi­şəm, - de­dim. - Evi­mi­zə get­mək is­tə­yi­rəm. Qa­pı­nı aç.

Di­var­dan aça­rı gö­tür­dü, lif­tə min­dik. Yu­xa­rı çı­xa­na ki­mi si­qa­re­ti­nin du­ma­nı göz­lə­ri­mi ya­şart­dı. Bi­zim qa­pı­mı­zı aç­dı.

- İşıq­lar­la, elekt­rik­lər­lə oy­na­ma!, - de­di, qa­pı­nı ör­tüb get­di.

* * *

- A­na, qo­lum ağ­rı­yır, - qar­da­şım de­di.

- İn­di aşa­ğı dü­şə­rik, ya­tı­ra­ram si­zi.

A­şa­ğı­da, bi­zim mər­tə­bə­miz­də üçü­müz də uzun za­man heç nə da­nış­ma­dıq. Yat­maz­dan qa­baq əy­nim­də­ki ge­cə­lik­lə mət­bəx­dən su gö­tür­mək üçün qo­naq ota­ğı­na gir­dim. Anam pən­cə­rə­nin qa­ba­ğın­da si­qa­ret çə­kir­di, ön­cə gəl­di­yi­mi hiss et­mə­di, mə­ni gö­rün­cə de­di:

- Ya­lın ayaq­la üşü­yər­sən. Qar­da­şın yat­dı­mı?

- Yat­dı. Ana. Sə­nə bir söz de­yə­cəm.

Göv­də­mi anam­la pən­cə­rə ara­sı­na yer­ləş­dir­mək üçün göz­lə­dim. Anam ar­zu­la­dı­ğım o ra­hat ye­ri açan ki­mi özü­mü ora­ya sı­xış­dır­dım.

- Atam Pa­ri­sə get­di, - de­dim. - Han­sı yol çan­ta­sı­nı al­dı, bi­lir­sən heç?

Heç nə de­mə­di. Ge­cə­nin səs­siz­li­yin­də ya­ğı­şın is­lat­dı­ğı kü­çə­ni uzun-uza­dı seyr et­dik.

A­na nə­nə­min evi Şiş­li Ca­mi­si­nin düz qar­şı­sın­da, tram­vay qa­ra­jın­dan əv­vəl­ki da­ya­na­caq­day­dı. Hal-ha­zır­da çox­lu av­to­bus da­ya­na­caq­la­rı, hər tə­rə­fi hərf­lər­lə ör­tü­lü çox­mər­tə­bə­li ma­ğa­za­lar və gü­nor­ta fa­si­lə­sin­də əl­lə­rin­də sand­viç­lər, yo­xuş­la­rı qa­rış­qa sü­rü­sü ki­mi dol­du­ran in­san küt­lə­si­nin ça­lış­dı­ğı iş yer­lə­riy­lə əha­tə olu­nan yön­dəm­siz və yük­sək bi­na­lar­la do­lu mey­dan, o za­man­lar İs­tan­bu­lun Av­ro­pa səm­ti­nin bir ucun­da yer­lə­şir­di.

Ana­mı­zın əlin­dən tu­tub tut və cö­kə ağac­la­rı­nın ara­sın­dan ke­çə­rək ya­şa­dı­ğı­mız ev­dən pi­ya­da on beş də­qi­qə uzaq­lıq­da yer­lə­şən ge­niş və səs­siz mey­da­na çat­dıq­da şə­hə­rin qur­ta­ra­ca­ğın­da ol­du­ğu­mu­zu hiss edir­dik.

Nə­nə­min dik qo­yul­muş na­zik bir kib­rit qu­tu­su şək­lin­də­ki dördmər­tə­bə­li, daş və be­ton evi­nin bir cəb­hə­si qər­bə, İs­tan­bu­la, o bi­ri tə­rə­fi isə şər­qə, tut ağac­la­rı ilə ör­tü­lü tə­pə­lə­rə ba­xır­dı. Əri öl­dük­dən, üç qı­zı­nı ərə ver­dik­dən son­ra nə­nəm do­lab­lar, ma­sa­lar, mol­bert­lər, pia­no­lar və baş­dan-aya­ğa əş­ya­lar­la do­lu bu evin yal­nız­ca tək bir ota­ğın­da ya­şa­ma­ğa baş­la­mış­dı.

Ye­mək­lə­ri­ni bö­yük xa­lam bi­şirt­di­rib ya özü gə­ti­rər, ya da sü­rü­cü­sü ilə ye­mək çan­ta­sın­da gön­də­rər­di. Nə­nəm nəin­ki ota­ğın­dan çı­xıb iki mər­tə­bə aşa­ğı­da yer­lə­şən mət­bə­xə dü­şüb ye­mək bi­şir­məz, hət­ta evin ağı­la­sığ­maz qa­lın­lıq­da toz tə­bə­qə­si və ge­niş hö­rüm­çək tor­la­rıy­la ör­tül­müş di­gər otaq­la­rı­na gi­rib ətra­fı sə­li­qə­yə be­lə sal­maz­dı.

Ey­ni­lə bö­yük bir tax­ta ima­rət­də il­lər­lə tək ya­şa­yıb ölən ana­sı ki­mi, nə­nəm də tən­ha­lıq xəs­tə­li­yi­nə tu­tul­du­ğun­dan, evə künc-bu­ca­ğı si­lib-sü­pü­rən, sə­li­qə-sah­man ya­ra­dan bir xa­di­mə qa­dı­nın gir­mə­si­nə ica­zə ver­məz­di.

­O­nu gör­mə­yə ge­dən­də anam uzun-uza­dı zən­gi ça­lar, də­mir qa­pı­nı yum­ruq­lar, nə­ha­yət, nə­nəm ikin­ci mər­tə­bə­nin Şiş­li Ca­mi­si­nə ba­xan pən­cə­rə­si­nin pas­lı də­mir bar­maq­lıq­la­rı ara­sın­dan aşa­ğı, bi­zə ba­xar, uza­ğı gör­mə­yən göz­lə­ri­nə gü­vən­mə­di­yi üçün sə­si­mi­zi çı­xa­rıb ona əl et­mə­yi­mi­zi is­tər­di.

- Qa­pı­nın di­bin­dən çə­ki­lin ki, nə­nə­niz si­zi gö­rə bil­sin, - de­yər­di anam. Özü də bi­zim­lə bə­ra­bər yo­xu­şun or­ta­sı­na çı­xıb ana­sı­na əl elə­yə­rək səs­lə­nər­di:

- Ana, uşaq­lar­la bi­zik, biz, bi­zi eşi­dir­sən­mi?.

Nə­nə­min bi­zi gör­dü­yü­nü, ta­nı­dı­ğı­nı üzün­də yal­nız bir­cə an gö­rü­nən mü­la­yim tə­bəs­sü­mün­dən an­la­yar­dıq.

Pən­cə­rə­dən dər­hal içə­ri çə­ki­lib ota­ğı­na gi­rər, yas­tı­ğı­nın al­tın­dan bö­yük bir açar çı­xa­rıb bir qə­zet par­ça­sı­na sa­rı­dıq­dan son­ra aşa­ğı­ya, bi­zə atar­dı. Qar­da­şım­la aça­rı ha­va­da tu­ta bil­mək üçün itə­lə­şər­dik.

Qo­lu hə­lə də ağ­rı­yan qar­da­şım hə­vəs­siz tər­pən­di­yi üçün mən qa­ça­raq aça­rı gö­tür­düm və ana­ma ver­dim. Anam ki­li­di çə­tin­lik­lə aç­dı. Bö­yük, də­mir qa­pı üçü­müz də itə­lə­dik­dən son­ra çə­tin­lik­lə ara­lan­dı və qa­ran­lı­ğın için­dən bur­nu­mu­za bən­zə­ri­ni heç bir yer­də hiss et­mə­yə­cə­yi­miz kif­li toz, nə­miş­lik və ha­vasız­lıq iyi gəl­di.

Evə gi­rə­cək oğ­ru­lar bur­da birisi ol­du­ğu­nu dü­şün­sün­lər de­yə nə­nəm qa­pı­nın ağ­zı­na ba­ba­mın ya­xa­sı xəz­li pal­to­su­nu, pa­pa­ğı­nı və kə­nar­da da mə­ni hə­mi­şə qor­xu­dan uzun­bo­ğaz çək­mə­lə­ri­ni qoy­muş­du.

Bir az son­ra, ikin­ci mər­tə­bə­yə qə­dər düm­düz uza­nan qa­ran­lıq tax­ta pil­lə­kən­lə­rin ba­şın­da, cox uzaq­da, ağ bir işı­ğın ucun­da nə­nə­mi gör­dük. Gö­rün­məz art-de­ko şü­şə­lər­dən sü­zü­lən işı­ğın için­də əlin­də ço­ma­ğı qa­ran­lıq­da bir ruh ki­mi hə­rə­kət­siz du­rurdu.

Cı­rıl­da­yan pil­lə­kən­lər­lə yu­xa­rı çı­xan­da anam nə­nəm­lə bir kəl­mə də kəs­mə­di ("Ne­cə­si­niz, ana­can", "Si­zin üçün çox da­rıx­dım, ana­can", "Ha­va çox so­yuq­dur, ana­can!"və s. de­yər­di baş­qa za­man­lar).

Pil­lə­kən­lə­rin ba­şın­da üzü­nə və bi­lə­yin­də­ki bö­yük ət xa­lı­na bax­ma­ma­ğa ça­lı­şa­raq nə­nə­min əli­ni öp­dük. Tək diş­li ağ­zın­dan, uzun çə­nə­sin­dən və üzün­də­ki tük­lər­dən ye­nə qorx­duq və ota­ğa gi­rən ki­mi ana­mı­zı qu­caq­la­ya­raq ya­nın­da otur­duq.

Nə­nəm gü­nü­nün çox his­sə­si­ni ke­çir­di­yi bö­yük ya­ta­ğı­na üzə­rin­də­ki uzun ge­cə­li­yi və uzun ar­xa­lı­ğı ilə otur­du və gü­lüm­sə­yə­rək "Hay­dı, mə­ni şən­lən­di­rin!" de­yən bir ba­xış­la bi­zə bax­dı.

­A­nam:

- So­ba­nız yax­şı yan­mır, ana­can, - de­di. Ma­şa­nı alıb so­ba­nın içi­ni qa­rış­dır­dı.

Nə­nəm onu bir az din­lə­di. Son­ra:

- So­ba­dan da­nış­ma­ğı kəs! - de­di. - Mə­nə bir az tə­zə xə­bər ver. Nə var, nə yox dün­ya­da?

- Heç bir şey yox­dur! - anam ya­nı­mı­za otu­ra­raq ca­vab ver­di.

- Bir ha­di­sə-zad baş ver­mə­yib?

- Heç bir şey ol­ma­yıb ana­can.

Bir az sus­duq­dan son­ra nə­nəm so­ruş­du:

- Heç ki­mi gö­rüb elə­mə­mi­sən ki? - de­di.

Səs­siz­lik çök­dü.

- Nə­nə, biz pey­vənd ol­duq, - de­dim.

Nə­nəm ma­vi göz­lə­ri­ni ge­niş aça­raq:

- E­lə­mi?" de­di. - Ağ­rı­dı­mı?

- Mə­nim qo­lum ağ­rı­yır. - Bu­nu bö­yük qar­da­şım de­di.

- Vay! - de­yə nə­nəm gü­lüm­sə­di.

Ye­nə uzun sü­rən bir sü­kut cök­dü. Bö­yük qar­da­şım­la qal­xıb pən­cə­rə­dən eşi­yə, uzaq­da­kı tə­pə­lə­rə, tut ağac­la­rı­na, ar­xa bağ­ça­da­kı boş və köh­nə to­yuq hi­ni­nə bax­dıq.

- De­mək, da­nış­ma­ğa heç bir əh­va­la­tın yox­dur, - de­yə nə­nəm ye­ni­dən dil­lən­di. - Yu­xa­rı­ya qay­na­nan­gi­lə çı­xır­san, on­la­ra qo­naq gə­lib elə­mir?

- Dü­nən gü­nor­ta­dan son­ra Dil­ru­ba xa­nım gəl­di, - de­yə anam ca­vab ver­di. - Uşaq­la­rın nə­nə­siy­lə oyun oy­na­dı­lar.

Nə­nəm göz­lə­di­yi­miz kəl­mə­lə­ri dər­hal kef­lə söy­lə­di:

- O, sa­ray ada­mı­dır!

Bu kəl­mə­lər­lə nə­nə­min il­lər­lə na­ğıl­lar­da və qə­zet sə­hi­fə­lə­rin­də haq­qın­da çox şey oxu­du­ğum rən­ga­rəng Qərb sa­ray­la­rın­dan de­yil, Dol­ma­bağ­ça Sa­ra­yın­dan bəhs et­di­yi­ni bi­lir­dik. Am­ma ana nə­nə­min is­teh­zay­la Dil­ru­ba xa­nı­mın son pad­şa­hın hə­rə­min­dən çıx­dı­ğı­nı, yə­ni bir kə­niz ol­du­ğu­nu de­mək is­tə­di­yi­ni, be­lə­lik­lə də, gənc­li­yi­ni hə­rəm­də ke­çi­rib son­ra bir ta­cir­lə ev­lə­nən bu qa­dı­nı de­yil, onun­la dost­luq edən ata nə­nə­mi də ək­silt­di­yi­ni il­lər son­ra dərk et­dim.

Son­ra anam­la hər də­fə da­nış­dıq­la­rı baş­qa bir söh­bə­tə keç­di­lər: nə­nəm həf­tə­də bir də­fə Bə­yoğ­lu­na ge­dər, Ab­dul­lah əfən­di­nin ba­ha­lı və məş­hur ye­mək­xa­na­sın­da tək­ba­şı­na gü­nor­ta ye­mə­yi ye­yər, son­ra ye­di­yi hər şey­dən uzun-uza­dı şi­ka­yət edər­di.

Üçün­cü ha­zır söh­bət isə bi­zə bir­dən-bi­rə bu sua­lı ver­mə­siy­lə açıl­dı:

- Uşaq­lar, nə­nə­niz si­zə cə­fə­ri ye­di­rirmi?

A­na­mın tən­beh­lə­di­yi ki­mi, "Ye­dir­mir, nə­nə" de­yə ey­ni an­da ca­vab ver­dik.

Hə­mi­şə­ki ki­mi nə­nəm bi­zə bağ­ça­da bir pi­şi­yin cə­fə­ri­lə­rin üzə­ri­ni pis­lə­di­yi­ni ne­cə gör­dü­yü­nü, bö­yük eh­ti­mal­la o cə­fə­ri­lə­rin yax­şı­ca yu­yul­ma­dan kim bi­lir, han­sı ax­ma­ğın ye­mək­lə­ri­nin içi­nə doğ­ra­na­ca­ğı­nı, Şiş­li­nin, Ni­şan­ta­şı­nın göy-gö­yər­ti sa­tan sa­tı­cı­la­rıy­la ne­cə da­laş­dı­ğı­nı an­lat­dı.

- A­na­can, - anam de­di. - Uşaq­lar da­rı­xır­lar, baş­qa otaq­la­ra bax­maq is­tə­yir­lər, gəl otaq­la­rın qa­pı­sı­nı açaq.

Oğ­ru bir pən­cə­rə­dən gi­rər­sə, evin di­gər otaq­la­rı­na keç­mə­sin de­yə, nə­nəm evin bü­tün otaq­la­rı­nı ba­yır tə­rəf­dən bağ­lı sax­la­yır­dı.

Anam nə­nə­min ota­ğı­nın qar­şı­sın­da­kı tram­vay yo­lu­na ba­xan bö­yük və so­yuq ota­ğın qa­pı­sı­nı aç­dı və bi­zim­lə bir­lik­də bir an ağ ör­tük­lər­lə or­tül­müş kür­sü və çar­pa­yı­la­rı, pas və toz için­də­ki çı­raq, ma­sa və san­dıq­la­rı, sa­ral­mış qə­zet yı­ğ­na­ğı­nı, kə­na­ra söy­kən­miş bir qız ve­lo­si­pe­di­nin əyil­miş göv­də­si­ni də­rin hüzn­lə seyr et­di.

Nə­şə­li za­man­la­rın­da ol­du­ğu ki­mi san­dıq­la­rın için­də­ki əş­ya­la­rı çı­xa­rıb bi­zə hə­vəs­lə gös­tər­mə­di. ("Ana­nız uşaq­lı­ğın­da bu san­da­let­lə­ri ge­yər­di, uşaq­lar, ba­xın, xa­la­nı­zın mək­təb ön­lü­yü, ana­nı­zın uşaq­lı­ğın­da­kı pul da­xı­lı­nı gör­mək is­tə­yir­si­niz­mi, uşaq­lar?").

- Ü­şü­sə­niz ya­nı­ma gə­lin, - de­yib get­di.

Bö­yük qar­da­şım­la pən­cə­rə­yə ya­xın­la­şıb qar­şı­da­kı ca­mi­yə və mey­dan­da­kı tram­vay da­ya­na­ca­ğı­na bax­dıq. Son­ra qə­zet­lər­dən keç­miş fut­bol oyun­la­rı haq­qın­da xə­bər­lə­ri oxu­duq.

- Da­rıx­dım, - de­dim. - Alt­mı, üstmü oy­na­yaq.

- U­duz­muş pəh­lə­van gü­lə­şə doy­maz­mış, - bö­yük qar­da­şım ba­şı­nı qə­zet oxu­maq­dan qal­dır­ma­dan de­di. - Hə­lə qə­zet oxu­yu­ram.

Dü­nən ge­cə­dən son­ra, sə­hər də oy­na­mış­dıq və bö­yük qar­da­şım hər də­fə­sin­də ud­muş­du.

- Noo­lar... - de­dim.

- Bir şər­tim var: Mən ud­sam, iki rəsm ve­rir­sən, sən ud­san, bi­ri­ni alır­san.

- Xe­yr!

Bö­yük qar­da­şım "On­da oy­na­mı­ram" de­di. "Gö­rür­sən ki, qə­zet oxu­yu­ram".

Qə­ze­ti­ni, ke­çən gün­lər­də Mə­lək ki­no­teat­rın­da seyr et­di­yi­miz film­də­ki in­gi­lis de­tek­ti­vi ki­mi əda­lı bir şə­kil­də tut­muş­du. Bir az pən­cə­rə­dən eşi­yə ba­xıb bö­yük qar­da­şı­mın şər­ti­ni qə­bul et­dim. Cib­lə­ri­miz­dən Məş­hur­lar Se­ri­ya­sı­nı çı­xa­rıb oy­na­dıq. Ön­cə ud­dum, am­ma son­ra yed­di rəsm uduz­dum.

- Hə­mi­şə be­lə­cə udu­zu­ram, - de­dim. - Əv­vəl­ki qay­da­da oy­na­ma­saq oyu­nu bu­ra­xı­ram.

Bö­yük qar­da­şım de­dek­ti­vi yam­sı­la­ya­raq "Özün bi­lər­sən" de­di." On­suz da mən qə­zet oxu­maq is­tə­yir­dim".

Bir az pən­cə­rə­dən eşi­yə bax­dım. rəsm­lə­ri­mi diq­qət­lə say­dım: 121 də­nə qal­mış­dı.

Dü­nən atam ge­dən­dən son­ra 183 də­nəy­di! Ke­fi­min da­ha çox kor­lan­ma­sı­nı is­tə­mə­di­yim üçün bö­yük qar­da­şı­mın şər­ti­ni qə­bul et­dim. O­yu­nun əv­və­lin­də bir az ud­dum, am­ma son­ra ye­nə də o, ud­ma­ğa baş­la­dı. Mən­dən qa­zan­dı­ğı rəsm­lə­ri kef­lə öz dəs­tə­si­nə qa­rış­dı­ran­da mə­ni hirs­lən­dir­mə­mək üçün gülməmə­yə ça­lı­şır­dı.

Bir az son­ra "İs­tə­yir­sən, baş­qa bir şərt­lə oy­na­yaq" de­di. "Kim qa­za­nır­sa qa­zan­sın, bir də­nə gö­tür­sün. Am­ma mən ud­sam, sən­dən is­tə­di­yim bir rəs­mi se­çib gö­tü­rə­cəm. Çün­ki sə­nin bə­zi rəsm­lə­rin­dən mən­də yox­dur və on­la­rı heç ver­mir­sən".

"Bəl­kə, ud­dum" de­yə şər­ti­ni qə­bul et­dim. Ne­cə ol­du bil­mi­rəm, dal­ba­dal üç də­fə uduz­dum və nə baş ver­di­yi­ni an­la­ma­dan 21 nöm­rə­li Qre­ta Qar­bo­mun iki­si­ni və bö­yük qar­da­şım­da da bir də­nə olan 78 Kral Fa­ru­ku əlim­dən ver­miş­dim.

Ha­mı­sı­nı bir­dən ge­ri al­maq is­tə­dim və oyun bö­yü­dü: be­lə­lik­lə, mən­də hə­rə­sin­dən bir də­nə olan və qar­da­şım­da heç ol­ma­yan 63 Eynş­teyn, 3 Möv­la­na, Mam­bo və Saq­qız-Şir­niy­yat Şir­kə­ti­nin ya­ra­dı­cı­sı 100 Sar­kiz Na­zar­yan və 51 Kleo­pat­ra iki oyun­da əlim­dən get­di.

Ud­qu­na bil­mir­dim. Ağ­la­maq­dan qorx­du­ğum üçün pən­cə­rə­yə tə­rəf qaç­dım, eşi­yə bax­dım: beş də­qi­qə qa­baq hər şey, da­ya­na­ca­ğa ya­xın­la­şan tram­vay, yar­paq­la­rı tö­kü­lən ağac­la­rın bu­daq­la­rı ara­sın­da uzaq­dan gö­rü­nən bi­na­lar, kü­çə­lə­rin bə­zək­li daş­la­rı üs­tü­nə uzan­mış kö­pək - hər nə var­dı­sa, çox gö­zəl gö­rü­nür­dü!

Za­man dur­sa və biz keç­mi­şə qa­yı­da bil­sək, o za­man bö­yük qar­da­şım­la bir da­ha alt­mı, üstmü oy­na­maz­dım.

- Bir da­ha oy­na­yaq­mı? - al­nı­mı da­ya­dı­ğım pən­cə­rə şü­şə­sin­dən çək­mə­dən de­dim.

- Oy­na­ma­ram! - de­di. - Ağ­la­yar­san.

- And içi­rəm, Cev­det, ağ­la­ma­ya­cam!- hə­vəs­lə ona ya­xın­laş­dım. - Am­ma əv­vəl­ki ki­mi bə­ra­bər şərt­lər­lə oy­na­yaq.

- Qə­zet oxu­ya­cam, - de­di.

- Yax­şı... - de­dim. Get­dik­cə in­cə­lən rəsm dəs­tə­mi qa­rış­dır­dım. - Yax­şı, - de­dim. - Söy­lə, alt­mı, üst­mü?

- Am­ma ağ­la­ma­ya­caq­san!- de­di. - Yax­şı, üst.

Mən ud­dum və mə­nə Mar­şal Fev­zi Çak­mak­lar­dan bir də­nə uzat­dı. Al­ma­dım.

- Xa­hiş edi­rəm, 78 Kral Fa­ru­ku ge­ri ver.

- Xe­yr!- de­di. - Be­lə da­nış­ma­mış­dıq.

İ­ki də­fə də oy­na­dıq, uduz­dum. Heç ol­ma­sa, üçün­cü­nü oy­na­ma­say­dım: əlim tit­rə­yə­rək 49 Na­po­leo­nu da ver­dim.

- Ar­tıq oy­na­ma­ya­cam! - bö­yük qar­da­şım de­di.

Yal­var­dım. İki də­fə də oy­na­dıq və udu­zan­da is­tə­di­yi rəsm­lə­ri ver­mək ye­ri­nə, əlim­də qa­lan bü­tün dəs­tə­ni ba­şı­nın üs­tü­nə, ha­va­ya tul­la­dım: iki ay ya­rım hər gün bir-bir hə­vəs­lə yı­ğa­raq, üzə­rin­də tit­rə­di­yim bü­tün o 28 Mae Vest­lər və 82 Æu­les Ver­ne­lər, 7 Fa­tih Sul­tan Meh­met­lər və 70 Kra­li­ça Eli­za­bet­lər, 41 jur­na­list Cə­lal Sa­lik­lər və 42 Vol­ter­lər ha­va­ya uçub da­ğıl­dı­lar.

Kaş ki, bam­baş­qa bir yer­də bam­baş­qa bir hə­ya­tım olay­dı. İn­ti­har et­miş uzaq bir sı­ğor­ta­çı qo­hu­mu­mu dü­şü­nə­rək cı­rıl­da­yan pil­lə­kən­lər­dən səs­siz­cə aşa­ğı düş­mə­yə baş­la­dım. Nə­nəm in­ti­har edən­lə­rin ye­rin al­tın­da qa­ran­lıq bir yer­də qal­dıq­la­rı­nı, cən­nə­tə gi­rə bil­mə­dik­lə­ri­ni de­miş­di. Qa­ran­lıq­da da­yan­dım, dö­nüb yu­xa­rı çıx­dım, nə­nə­min ota­ğı­nın qar­şı­sın­da­kı pil­lə­kən­də otur­dum. Nə­nə­min sə­si­ni eşit­dim.

- Qay­na­na­nın im­kan­la­rı bu­ra­da yox­dur, - nə­nəm de­di. - Uşaq­la­rı­nı dü­şü­nüb göz­lə­yə­cək­sən.

A­nam de­di:

- A­na­can, siz­dən xa­hiş edi­rəm, uşaq­la­rı­mı alıb bu­ra­ya dön­mək is­tə­yi­rəm.

- Bu toz­lu, ruh­la­rın do­laş­dı­ğı, oğ­ru­la­rın gi­rib-çıx­dı­ğı ev­də iki uşaq­la ya­şa­ya bil­məz­sən.

- A­na­can. Ba­cı­la­rım ərə get­dik­dən son­ra rəh­mət­lik ata­mın son il­lə­rin­də üçü­müz bir­lik­də ne­cə də yax­şı ya­şa­yır­dıq bu­ra­da!

- Bü­tün gü­nü ata­nın köh­nə il­lüst­ra­si­ya­lı jur­nal­la­rı­na ba­xar­dın, Məb­ru­rəm mə­nim.

- A­şa­ğı­da­kı bö­yük so­ba­nı yan­dı­ra­ram, ev iki gün­də ipis­ti olar.

Nə­nəm:

- Sə­nə onun­la ev­lən­mə de­miş­dim! - de­di.

A­nam:

- Bir qa­dın­la bə­ra­bər bu evin bü­tün to­zu­nu, ki­ri­ni iki gün­də tə­miz­lə­yə­rik! - de­di.

- Mən bu evə o oğ­ru qa­dın­lar­dan heç bi­ri­ni qoy­ma­ram. Həm də bu evin to­zu­nu sü­pür­mək, hö­rüm­cə­yi­ni tə­miz­lə­mək al­tı ay çə­kər. O vax­ta qə­dər də ağılsız ərin evi­nə qa­yı­dar.

- Bu son sö­zü­nüz­dür, ana­can?
- "Məb­ru­rəm, gö­zəl qı­zım, uşaq­la­rın­la bə­ra­bər bu­ra­ya qa­yıt­san da nəy­lə ­do­la­na­ca­yıq biz iki­miz?

- A­na­can, özəl­ləş­dir­mə­dən ön­cə Bə­bək­də­ki tor­paq sa­hə­mi­zi sa­taq de­yə də­fə­lər­lə xa­hiş et­dim, yal­var­dım sə­nə.

- Mən ida­rə­lər­də sü­rü­nüb o iy­rənc adam­la­ra im­za­mı, şək­li­mi ver­mə­rəm.

- A­na­can, be­lə ca­vab ver­mə­yə­si­niz de­yə bö­yük ba­cım­la no­ta­riu­su qa­pı­nı­za gə­tir­dik, - anam sə­si­ni yük­səlt­miş­di ar­tıq.

- O mə­mur­dan heç gö­züm su iç­mə­di, heç! - nə­nəm de­di. - Üzün­dən hoq­qa­baz ol­du­ğu gö­rü­nür­dü. Bəl­kə də heç mə­mur de­yil­di. Mə­nim­lə da­nı­şan­da sə­si­ni qal­dır­ma.

- Yax­şı, ana­can, anam de­di. İçə­ri, bi­zə doğ­ru səs­lən­di. - Uşaq­lar, uşaq­lar, hay­dı, top­la­nın, ge­di­rik.

- Da­yan, ha­ra ge­dir­si­niz? - nə­nəm de­di. - Bir az laq­qır­tı vu­raq sə­nin­lə.

- Sən bi­zi is­tə­mir­sən, ana­can! - de­yə anam fı­sıl­da­dı.

Nə­nəm ci­bin­dən ki­çik bir bağ­la­ma çı­xa­rıb:

- Al bu­nu, uşaq­la­ra lo­kum ve­rər­sən, - de­di.

- Gü­nor­ta ye­mə­yin­dən əv­vəl ye­mə­sin­lər, - anam de­di və otaq­dan çı­xıb ar­xam­ca qar­şı­da­kı ota­ğa gir­di. - Kim at­dı bu rəsm­lə­ri? Dər­hal yı­ğış­dı­rın! - Son­ra üzü­nü bö­yük qar­da­şı­ma tu­tub de­di: - Sən də!

Biz səs­siz­cə rəsm­lə­ri top­la­yır, anam isə köh­nə san­dıq­la­rı açıb içə­ri­sin­də­ki uşaq­lıq pal­tar­la­rı­na, tül­lə­rə, qu­tu­la­ra ba­xır­dı. Pe­dal­lı ti­kiş ma­şı­nı­nın qa­ra ske­le­ti­nin al­tı­na yı­ğı­lan toz gən­zi­yi­mi yan­dı­rır, göz­lə­ri­mi su­lan­dı­rır, bur­nu­mun içi­nə do­lur­du. İşi­mi­zi bi­ti­rib əl­lə­ri­mi­zi yu­yan­da nə­nə­min yum­şaq və yal­va­rı­cı sə­si­ni eşit­dik: "Məb­ru­rəm, bu çay­dan­lı­ğı al, sən onu çox bə­yə­nir­sən, sə­nin haq­qın­dır!", - de­di.

- Mə­nim ana­ma da ba­ban Şam va­li­sin­dən gə­tir­miş­di. Ta Çin­dən gəl­mə­di. Al, xa­hiş edi­rəm.

- Ana­can, mən sən­dən ar­tıq heç bir şey is­tə­mə­yə­cəm! - anam de­di. - O­nu da qo­yun do­la­bı­nı­za, yox­sa qı­ra­caq­sı­nız. Hay­dı, uşaq­lar, nə­nə­ni­zin əli­ni opün.

- Məb­ru­rəm, gö­zəl qı­zım, bi­ça­rə ana­na hirs­lən­mə. - Əli­ni öpən­də nə­nəm tit­rək səs­lə: - Noo­lar, mə­ni bur­da zi­ya­rət­siz, kim­sə­siz bu­rax­ma! - de­di.

Pil­lə­kən­lə­ri tez-tez aşa­ğı dü­şüb bö­yük, də­mir qa­pı­nı üçü­müz bir­gə itə­lə­yə­rək çə­tin­lik­lə aç­dıq və ba­yır­da­kı par­laq gü­nəş işı­ğı­nı gö­rüb tər­tə­miz ha­va­nı içi­mi­zə çək­dik.

- Qa­pı­nı yax­şı or­tün! - de­yə nə­nəm pil­lə­kən­lə­rin ba­şın­dan səs­lən­di. - Məb­ru­rə, bu həf­tə ye­nə gəl, yax­şı­mı?

A­na­mı­zın əlin­dən tu­ta­raq ya­vaş-ya­vaş tram­vay da­ya­na­ca­ğı­na doğ­ru get­dik. So­nun­cu da­ya­na­caq­da da­yan­mış tram­vay ye­rin­dən tər­pə­nə­nə qə­dər sər­ni­şin­lə­rin ös­kü­rək­lə­ri­ni su­sa­raq din­lə­dik.

Tram­vay ye­rin­dən tər­pə­nən ki­mi sü­rü­cü­nü gör­mək bə­ha­nə­si­lə ön sı­ra­ya ke­çib "Alt­mı, üst­mü" oy­na­ma­ğa baş­la­dıq. Uduz­du­ğum rəsm­lə­rin bir ne­çə­si­ni ge­ri al­dım. Bu se­vinc­lə oyun bö­yü­dü, la­kin son­ra uduz­ma­ğa baş­la­dım. Os­man­bəy da­ya­na­ca­ğın­da bö­yük qar­da­şım:

- Yer­də qa­lan bü­tün rəsm­lə­ri­nə qar­şı on beş də­nə qo­yu­ram! - de­di.

­Oy­na­dım və ha­mı­sı­nı uduz­dum. On­dan xəl­vət rəsm­lər­dən iki də­nə­si­ni ayı­rıb bü­tün dəs­tə­ni bö­yük qar­da­şı­ma ver­dim. Ar­xa sı­ra­da otu­ran ana­mın ya­nı­na keç­dim. Ağ­la­mır­dım.

Anam ki­mi kə­dər­li ba­xış­lar­la pən­cə­rə­dən eşi­yə ba­xa­raq ki­çik dü­kan­la­rı, çö­rək­xa­na­la­rı, Ma­sis­li, Her­kul­lu Ro­ma film­lə­ri­nə bax­dı­ğı­mız Tan ki­no sa­lo­nu­nu, di­var kə­na­rın­da rəsm­li oxun­muş ro­man­lar sa­tan uşaq­la­rı, mə­ni qor­xu­ya sa­lan siv­ri qay­çı­lı bər­bə­ri və hə­mi­şə evi­nin qa­pı­sın­da da­ya­nan mə­həl­lə­nin ya­rı­çılp­aq də­li­si­ni tram­va­yın kə­dər­lə inil­də­yə­rək ağır-ağır keç­di­yi yol­lar­da seyr edir­dim.

Har­bi­yə da­ya­na­ca­ğın­da tram­vay­dan düş­dük. Yol­da ge­dən­də bö­yük qar­da­şı­mın hə­ya­tın­dan ol­duq­ca ra­zı gö­rü­nən və­ziy­yə­ti mə­ni də­li edir­di.

Giz­lət­di­yim Lind­berq rəs­mi­ni ci­bim­dən çı­xar­dım. Bu rəs­mi ilk də­fə gö­rür­dü.

- 91 Lind­berq! - de­yə hey­ran­lıq­la oxu­du. - At­lan­ti­ki ke­çən təy­ya­rə­siy­lə! Har­dan tap­dın bu­nu?.

- Mən dü­nən pey­vənd ol­ma­dım! - de­dim. Evə tez gəl­dim, içə­ri gir­mə­dən ön­cə ata­mı gör­düm. Atam al­dı mə­nə.

- On­da ya­rı­sı mə­nim­dir! - de­di. - Həm də so­nun­cu oyun­da yer­də qa­lan bü­tün rəsm­ləri de­miş­dik.

Rəs­mi əlim­dən al­maq üçün cəhd elə­di, amma ala bil­mə­di. Bi­lə­yi­mi tut­du, bü­kür­dü ki, aya­ğı­na tə­pik at­dım. Bo­ğuş­ma­ğa baş­la­dıq.

- Da­ya­nın! - qış­qır­da anam. - Da­ya­nın! Kü­çə or­ta­sın­da­sı­nız!

Da­yan­dıq. Ya­nı­mız­dan qals­tuk­lu bir ki­şi ilə şlya­pa­lı bir qa­dın keç­di. Kü­çə­nin or­ta­sın­da itə­ləş­di­yi­miz üçün çox utan­dım. Bö­yük qar­da­şım iki ad­dım atıb ye­rə çök­dü: "Cox ağ­rı­yır" - aya­ğı­nı tu­ta­raq de­di.

- Qalx! - de­yə anam pı­çıl­da­dı. - Hay­di qalx! Ha­mı si­zə ba­xır.

Bö­yük qar­da­şım aya­ğa qalx­dı və film­lər­də­ki ya­ra­lı qəh­rə­man əs­gər­lər ki­mi ax­sa­ya­raq ye­ri­mə­yə baş­la­dı. Aya­ğı doğ­ru­dan da ağ­rı­yar de­yə qorx­dum, am­ma onu bu hal­da gör­mək mə­ni sa­kit­ləş­di­rir­di. Bir az get­dik­dən son­ra:

- Evdə sə­nə gös­tə­rə­rəm! - de­di. - Ana, Əli pey­vənd ol­ma­yıb.

- Ol­dum, ana, - de­dim.

- Kə­sin sə­si­ni­zi! - anam üs­tü­mü­zə qış­qır­dı.

E­vin qar­şı­sı­na gə­lib çat­mış­dıq. Yo­lu ke­çib evi­mi­zə get­mək üçün Maç­ka­dan gə­lən tram­va­yın keç­mə­si­ni göz­lə­dik. Ar­dın­ca bir yük ma­şı­nı, zə­hər­li tüs­tü­sü­nü sa­ça-sa­ça gu­rul­tu­lu Be­şik­taş av­to­bu­su və yo­lun qar­şı tə­rə­fin­dən də sa­rı rəng­də şəx­si bir “De­so­to” ke­çib get­di.

Əmi­min pən­cə­rə­dən kü­çə­yə bax­dı­ğı­nı o vaxt gör­düm. Bi­zi gör­müş­dü: gə­lib ge­dən ma­şın­la­ra ba­xır­dı. Mən də uzun-uza­dı ona bax­dım.

Yol çox­dan açıl­mış­dı. Bi­zim əli­miz­dən tu­tub ni­yə kü­çə­ni qar­şı tə­rə­fə ke­çir­mir de­yə, ana­ma tə­rəf dö­nüb ba­xan­da, səs­siz­cə ağ­la­dı­ğı­nı gör­düm.

Tərcümə edəni:
Ar­zu Məm­məd­xan­lı
Geri qayıt